O le talanoa i le Sierra Gorda o le talanoa e uiga i misiona, talaʻaga, gaoā matagofie ma lapoʻa tetele, e aofia ai le Sótano del Barro ma le Sotanito de Ahuacatlán, lauiloa i le lalolagi speleological fanua mo le sili ona sui o le itulagi.
O le talanoa i le Sierra Gorda o le talanoa e uiga i misiona, talaʻaga, gaoā matagofie ma lapoʻa tetele, e aofia ai le Sótano del Barro ma le Sotanito de Ahuacatlán, lauiloa i le lalolagi speleological fanua mo le sili ona sui o le itulagi. Ae ui i lea, i lenei setete o loʻo i ai seisi fogafale i lalo o le sili tele ma le matagofie e le o taʻua. O le uiga o laʻu tala o El Socavón.1
Moomoo maimau pe ana o se aso e le mamao tele lava ni malologa i Mekisiko o le a le toe avea ai ma tafaoga faamasani a le toʻaitiiti e fai ala mo le saienisi, ou te tuuina atu lenei mea fou aafiaga, ou te talitonu, o le a fagua fiafia e iloa ma malamalama i le olaga o loo tafe i o ana o le tatou atunuu.
O le Sierra Gorda o se vaega o se maota maualuga o le mauga o le Sierra Madre Oriental. O se gatasi o atumauga calcareous o lona lautele taʻitaʻiga o matu matu sisifo. O lona umi lata mai e 100 km ma lona lautele lautele o 70 km; O vaega faaupufai e mo le tele o vaega o le setete o Querétaro, ma ni nai vaega i Guanajuato ma San Luis Potosí, ma e tusa ma le 6,000 km2. O le alatele numera 120 o loʻo avea nei ma auala taua i lenei itulagi ma se vaega o le faitau aofaʻi o San Juan del Río, Querétaro.
Na matou tuua le Aai o Mekisiko ma o atu i le taulaga o Xilitla, i le ogatotonu o le Huasteca Potosina, lea na matou taunuʻu i le 6 i le taeao. Ina ua uma ona laʻu i lalo mea faigaluega mai le pasi, na matou o i luga o se loli ma le taimi lava e tasi e tuua ai le taulaga o Jalpan. E tusa o le itula o savali ma o lea ua tatou iai i La Vuelta, le nofoaga mai i le itu taumatau, o se auala pefu e tau atu i San Antonio Tancoyol; Ae e te leʻi taunuu i lenei taulaga mulimuli, o le a e mauaina Zoyapilca, lea e tatau ona e tapeina ai le auala e oʻo atu i La Parada, le nofoaga mulimuli na nofoia ai, o loʻo tu i totonu o se vanu tele o lanu eseʻesega. O le mamao lata mai La Vuelta i lenei tulaga o 48 kilomita.
O LE FAALATALATA
E pei ona masani ai, o le faʻafitauli autu lava i nofoaga mamao ma faigata-i-auala o femalagaaʻiga, ma i lenei tulaga sa leai se tuusaunoa, talu ai e leai sa matou lava taʻavale, sa matou faʻatali mo se van e alu i luga i La Parada. O le mea e lelei ai, e leʻi tuʻulafoaʻia matou e le laki, ma e leʻi umi ae matou feoaʻi, aua o le Aso Sa o le maketi i La Parada ma talu mai le po ua tuanaʻi, e tele van na utaina oloa, na oʻo mai, e aunoa ma se faʻafitauli tele, e mafai ona ave se vaega toʻaitiiti.
Toeititi lava o le po a matou aveʻese ato ato mai le loli; O loʻo totoe pea le lua itula o le malamalama ma e tatau ona amata le savaliga i le ana, lea e tusa ma le 500 m ae le i taunuʻu i le fanua o Ojo de Agua. E pei ona masani ai, o le maea o le autu faʻafitauli ona o lona mamafa: e 250 m ma tatou uma valea pe a oʻo mai i le vaʻaia poʻo ai o le a "laki laki" o le a amoina, talu ai, i se faʻaopopoga, ato faʻafafa na tumu i vai, meaʻai ma mea faigaluega . I le taumafai ai e alu mama, sa matou mafaufau i le manatu o le aumaia o se horro e ono amoina le avega, ae paga lea o le tagata e ana ia manu e le oi ai ma le isi, o ia foi ei ai, e le manao e ave matou ona ua amata ona pogisa. Faatasi ai ma le tele o le faanoanoa ma sunny atoa e leai se filifiliga ae o le tuu o tatou ato faafafa ma amata ona feaei. Ma o iina matou te o ai i le "ato" o fa ana vaivai ma le 50 m o maea taʻitasi. O le tau o le aoauli e malu ma o le manogi o le paina osofaia le siosiomaga. A pogisa, matou ki loa moli ma faʻaauau le savaliga. Muamua na latou taʻu mai ia matou o le lua-itula savali ma faʻavae i luga o matou na malilie e savali i lena taimi ma tolauapiga ina ia aua nei ova i tua atu o la matou sini, talu ai e sili atu ona faigata le sailia o se ana i le po. Sa matou momoe i le pito o le auala ma o ave muamua o le la e faʻasolo mai ai atumauga na matou tolauapi ai. I se mea mamao na ou faʻalogo ai i le moa o se moa e sau mai se nuʻu e taʻua o El Naranjo, ou te alu atu ia te ia e fesili e uiga i le Socavón ma e taʻu mai ma le agalelei e le e ona ia matou o le a ia aveina i matou.
Matou te alu pea i luga o le ala i se maupuʻepuʻe o loʻo tu ai se faitotoʻa laupapa i le ogatotonu o se laufanua lafulafua matagofie laufanua. Ua amata ona tatou o ifo ma faʻafuaseʻi, i se mea mamao, ua tatou vaʻaia se lalelei ma faʻatauaina se lua i le iʻuga e mafai ai ona tatou iloa le pu. Fiafia, tatou te faʻanatinati ma ui i se auala e ufiufi e le tele o laʻau e tau saʻo atu ai i le magoto o loʻo i ai lenei vanu matagofie.
O le matagofie o le laufanua ua faʻateleina e se lafu manu o lo, lele i luga o le lagi i luga o le gutu o le to, faʻafeiloaʻia i matou ma le vevesi valea ona latou leiloa ai lea o latou i totonu o le fiafia vao i totonu o le vanu.
AOAOGA O LOA I Totonu
O le vave vaʻai i le potu i lalo ma lona laufanua faʻailoa mai o le tupuʻaga e tatau ona faia mai le maualuga vaega o le gutu. Matou tuʻua nisi o meaʻai ma isi mea matou te le faʻaaogaina i luga o le matafaga ma la matou taʻitaʻi uo feʻaʻei le itu tauagavale faataamilo i le gutu ma tatala le ala ma le sapelu. Matou te mulimuli ia te ia ma mea faigaluega manaʻomia ma le faʻaeteete tele.
I se tamaʻi kilia, sa ou faʻamau le maea i se ogalaau mafiafia ma tuʻu ifo aʻu i lalo seʻia ou i totonu o le gaogao, mai le mea na ou vaʻaia ai le pito i lalo o le muamua fana ma le tele o faʻatumuina tumu i vao. Matou te savavali mo ni nai mita ma filifili le nofoaga o tupuʻaga, lea matou te amataina e faʻamama.
E taua le taʻua o le laufanua o lenei ana na faia e tagata Amerika o loʻo aliali mai ai se mea sese, ona o le mea moni e faapea o le tui e le o tutu saʻo e pei ona lipotia, talu mai le 95 m, ina ua maeʻa le auala o loo fausia ai le faʻatumu, o le isi laʻititi e faʻalavelaveina le tupuʻaga e mafua ai ona leiloa le faʻavae ma se ese mai e uiga i le 5 m i lalo o le mea o le potu o le potu tele i totonu, faia se vaevaega taua i lenei nofoaga, lea e faʻaititia i le 10 m le lautele.
Ou te alu ifo iinei, maitau le faʻaupuga o le pou ma toe alu i luga ina ia mafai ona minoi le faʻapipiʻiina ni nai mita ma vaʻai i le ono mafai ona pasia tonu le maea i le ogatotonu o le faʻatumu. Tasi luga tatou o atu i le taula ma o lenei o laʻu paʻaga Alejandro na afio mai; ina ua mavae ni nai minute lona leo ua lagona mai le ramp ... saoloto !!! ma fai atu i seisi e sau i lalo. O le taimi lea o Carlos e feiloaʻi ai ma Alejandro e faʻatulaga le pu lona lua. O le tupuʻaga i lenei vaega ua faʻapipiʻiina i le puipui i luga o se faʻasologa o vaipuna (o le sili ona tele, o le mulimuli, fua i le va o le 40 ma le 50 m) lea e i ai le tele o feteʻenaʻi luga o le maea, e ui lava o le faʻaloaloa vae fesoasoani laitiiti e faia ai fofoʻe ese le puipui. O se auiliiliga taua; E manaʻomia le faʻaeteete neʻi le faʻalavelave le maea peʻa oʻo atu i rampe, e fai si faʻasoesa, o lea e fautuaina ai e tuʻu i lalo naʻo le aofaʻi talafeagai e oʻo atu ia latou. A maeʻa loa ona malu le ana muamua, e mafai ona e feiloaʻi ma seisi tagata e tuʻufaʻatasia le vaega mulimuli ae o le vaega o totoe e mafai ona o ifo e aunoa ma ni faʻafitauli.
Masalo mo nisi tagata o loʻo amataina i lenei gaioiga matagofie, o le tausiga e tatau ona tuʻuina i maea foliga faʻateleina, ae ma le taimi ma le poto masani, aemaise lava na maua pe a o ifo ifo loloto tele, latou aʻoaʻoina e leai se mea itiiti olaga lena mea tautau ia latou.
O le taimi lava na maeʻa ai le fana, o le auala o le 65 ° slope ma 50 m le umi na tuʻuina i lalo, mafua mai i le tele faaputuga o poloka pa'ū, o le oloa o se anamua pa'ū. I lenei vaega mulimuli o le foloa o loʻo faia mai le faʻamaʻaina faʻamaʻaina o papaʻamu, faʻaputuputu palapala ma tamaʻi maʻa; E i ai foi stalagmites pe a ma le 1m maualuga, faʻapea foʻi ma isi ogalaau na toʻulu mai fafo, masalo na tosoina e le vai ma na avea ma afi e avea ai le nofo i le malulu talaaga sili atu ona manaia.
Aʻo suʻesuʻe a matou soa i lalo, oi matou e nonofo i luga e tatau ona onosaia se soʻu mataʻutia; I se mataupu o minute ma aunoa ma le tuʻuina mai o se taimi mo se mea, natura ita i tatou. O le faititili ma le toetoe a uliuli lagi e ofoofogia ma a o tatou taumafai e ufiufi i matou lava i le va o laʻau, o le mamafa o le timu e oʻo mai ia matou mai itu uma. E leai se malutaga malupuipuia e puipuia ai i tatou ma e tatau ona tatou tumau i le faatausiʻuga o le to, ma mataala i soʻo se mea e le fuafuaina, talu ai lua poloka tetele na o ese ona o le susū o le mea lelei e le o se faafitauli mo a tatou soa i le pito i lalo, ae latou te faia latou fefefe . Matou te matua le lava e le o mafaufau e uiga i le 'aiga o le afiafi e faʻamalosia ai i matou. E i ai le manatu o Martín o le faia o se afi mumu ma fesili mai ia i matou pe matou te manatu o le a mu susu le fafie.
Faatasi ai ma le masalosalo tele i laʻu vaega, ou te tali atu i le le lelei, faapipii i luga loʻu lima i autafa o se maʻa, ma moe ai. E alu lemu le taimi ma ua ou ala aʻe i le gagau o lala pe a 'aina e le afi. Ua ausia e Martín le mea sa foliga faigata; matou te oʻo atu i le afi o le tolauapiga ma se lagona manaia o le vevela e sosolo atu i totonu o matou paʻu; Tele ausa o ausa amata amata mai i fafo o matou lavalava ma, i le taimi lava mago, o tatou agaga toe foi.
O le po tatou te faʻalogo ai i le leo o Carlos ua oso aʻe. Sa matou saunia se supo vevela ma se sua e matou te ofoina atu i le taimi lava e aveese ai masini; i se taimi mulimuli ane Alejandro sau i fafo ma matou faamalo atu ia i latou. Ua taunuu le faamoemoe, o le manumalo e mo tagata uma ma e na ona matou mafaufau e uiga i le moe i le tolauapiga. O le aso na sosoʻo, ina ua maeʻa le 'aiga o le taeao mulimuli na matou faʻaleagaina ai mea uma e mafai ona' aʻai, matou toʻese mai le maea ma siaki mea na. O le aoauli na matou faʻamavae atu ai ia El Socavón ma se lagona faʻanoanoa ma ua amata ona matou o ifo i lalo mai le mauga ua lelava. O le utiuti o le tatou malosiʻaga o loʻo faʻaalu i se taʻaloga pasiketipolo faigata ma tamaiti o le taulaga, lea e faʻaiʻuina ai lo matou nonofo puʻepuʻe atu i le lauiloa Sierra Gorda i Queretaro, aua o El Socavón o le a faʻaauau pea iina e faʻavavau, e faʻatali mo isi e faʻamalamalamaina ona totonu.
O le Socavón o loʻo nofoia e se toʻaitiiti o tamaʻi 'aʻai, e leʻi suʻesuʻeina. Peitaʻi, Sprouse (1984) o loʻo taʻua mai atonu o latou i le ituaiga Aratinga holochlora, o le mea lava e tasi e nonofo ai i latou e nonofo i le lauiloa Sótano de las Golondrinas, latalata i le eria.
Punavai: Le iloa Mexico Mekisiko 223 / Setema 1995
