30 tagata tuʻufaʻatasi ma faʻalapotopotoga i Mexico e toʻatele le faitau aofai

Pin
Send
Share
Send

Mekisiko o se tasi o atunuu i le lalolagi ma sili ona tele ituaiga eseesega, tagata faʻatasi faʻatasi ma le gagana, faʻaleagaga, aganuʻu, gastronomic ma isi measina e faʻatamaoaigaina ai le malo Mekisiko.

Matou te valaʻaulia oe e te iloa mea faʻapitoa o vaega e sili ona taua a le atunuʻu ma tagata o Mekisiko, i se faigamalaga mataʻutia e ala ia latou nofoaga, tu ma aga, agaifanua ma tala faʻasolopito.

1. Nahuas

O le kulupu o tagata Nahua o loʻo taʻitaʻia ituaiga o tagatanuʻu o Mekisiko i le faitau aofai o tagata o loʻo iai le 2.45 miliona tagata.

Na taʻua i latou e tagata Sipaniolo o Aztec ma e tutusa a latou gagana Nahuatl. Faʻailoa mai e le au Anthropologists na latou fausiaina tagata e 7 o le malo lava e tasi: Aztecs (Mexica), Xochimilcas, Tepanecs, Chalcas, Tlahuicas, Acolhuas ma Tlaxcalans.

Ae le i taunuʻu le Sipaniolo na latou faia se malosiaga faʻatasi i le vanu atoa o Mekisiko, faʻatasi ai ma le mataʻutia o taua, agafesoʻotaʻi ma tamaoaiga.

O latou afioʻaga o loʻo nonofo nei e nonofo i le itu i saute o le DF, aemaise i le Milpa Alta Delegation ma faʻamaumauga o setete o Mexico, Puebla, Morelos, Tlaxcala, Hidalgo, Veracruz, Oaxaca ma Guerrero.

O le Nahuatl o le gagana a le atunuʻu e tele lona aʻafiaga i le Mekisiko Sipaniolo. O nauna tamato, comal, avocado, guacamole, sukalati, atole, esquite, mezcal ma jícara, e afua mai i Nahua. O upu achichincle, tianguis, cuate, straw, kite, corn ma apapachar e sau foʻi mai le Nahua.

I le 2014 le tala Xochicuicatl cuecuechtli, o le tala faamusika muamua na tusia i le gagana Nahuatl, sa amataina i le Aai o Mekisiko. E faʻavae i luga o le solo pese o le igoa lava e tasi na faʻatasia e Bernardino de Sahagún i lana faʻaputuga o Pese Mekisiko.

Tu ma agaifanua a Nahuas

O ana sauniga autu e faʻamanatuina i le taumalulu solstice, i Carnival, i le Aso o e ua Maliliu ma i le taimi o le luluina ma seleselega.

O le latou avanoa taua mo fefaʻatauaiga tau tamaoaiga ma fegalegaleaiga lautele o le tianguis, o le auala maketi na latou faatuina i Mekisiko taulaga ma taulaga.

O lana atavali o se tasi o sili lauiloa i Mexico faia i amate pepa, fafie ma keramika.

O le mataupu o le aiga o le Nahuas e sili mamao atu nai lo le aiga faʻatumu ma nofotoatasi ma fafine ua oti a latou tane e le amanaʻia lelei.

2. Meana

Soʻo se tala faʻasolopito poʻo se faʻailoga o tagata moni o Mekisiko e maua ai e tagata Meana le taua tele ona o le aganuʻu ofoofogia na latou faia i Mesoamerica.

O lenei malo na atinaʻeina le 4 afe tausaga talu ai i Guatemala, i setete o Mekisiko o Yucatán, Campeche, Quintana Roo, Tabasco, ma Chiapas, ma teritori o Belize, Honduras, ma El Salvador.

E i ai la latou gagana autu ma le tele o ituaiga, o le sili ona taua o le Yucatec Mayan poʻo le Peninsular Maya.

O a latou tupuʻaga tuʻufaʻatasi i Mekisiko o le faitau aofaʻi o le 1.48 miliona tagata o le atunuʻu, o loʻo nonofo i setete ole Yucatan Peninsula.

Na taunuʻu mai le au Mayana i Mekisiko mai El Petén (Kuatemala), faʻamautu i Bacalar (Quintana Roo). O nisi o upu na avatu e le Maya i le Sipaniolo o cacao, cenote, chamaco, cachito ma patatús.

Faʻatasi ai ma igoa o tagata taʻutaʻua o le lalolagi, o lena Maya ua faaleoina ma le fiafia mo a latou agaifanua alualu i luma i le tusiata fale, faatufugaga, matematika, ma le astronomy.

O Maya atonu o tagata muamua ia o tagata na malamalama i le uiga o le leai o le matematika.

Tu ma agaifanua a tagata Maya

O lona matagofie tusiata fale ma faatufugaga na atagia mai i pyramids, malumalu ma stelae ma manino tusitusiga ma tala faʻatusa i nofoaga e pei o Chichén Itzá, Palenque, Uxmal, Tulum ma Cobá.

O le maoaʻe o lana kalena ma ana tusitusiga vaʻai saʻo e ofoofogia.

O ana tu ma aga e aofia ai le taʻaloga polo Mayan ma le tapuaʻia o cenotes o ni tino paia o le vai. Na latou faia taulaga a tagata ona latou te talitonu na latou fiafia ma fafagaina atua.

O se tasi o ana sauniga autu a Maya o le Xukulen, faʻapitoa mo Ajaw, foafoa atua o le atulaulau.

3. Zapotecs

Latou fausia le lona tolu Mekisiko tagatanuu taulaga i le faitau aofai o tagata ma 778 afe tagata nonofo faʻapitoa i le setete o Oaxaca, ma faʻapena foi nuu laiti i tuaoi setete.

O vaega taua a le Zapotec o loʻo i le Vanu o Oaxaca, o le Zapotec Sierra ma le Isthmus o Tehuantepec.

O le igoa "Zapotec" e sau mai le Nahuatl upu "tzapotēcatl", lea na faʻaaoga e le Mexico e faʻamatalaina ai latou o "tagata nonofo i le nofoaga o le zapote".

O le gagana Zapotec e tele ona fesuiaʻiga ma e auai i le aiga o le gagana Ottoman.

O le sili lauiloa Zapotec o le "Benemérito de las Américas", Benito Juárez.

O uluaʻi Zapotecs na faʻatinoina le tele o tapuaiga ma o tagata autu o la latou Olimepeka o Coquihani, atua o le la ma le lagi, ma Cocijo, atua o le timu. Na latou tapuaʻi foi i se tagata le mailoa i foliga o le bat-jaguar e talitonu o le Atua o le ola ma le oti, i le ituaiga o le peʻa atua o Camazotz i le lotu Maya.

O le Zapotecs fausiaina se epigraphic tusitusiga faiga lata i le 400 TLM, o le tasi fesoʻotaʻi muamua lava i le setete mana. O le autu a Zapotec faiga faaupufai o Monte Albán.

Tu ma agaifanua a le Zapotecs

O le aganuu a le Zapotec na aumaia ai le Aso o e ua Maliliu lona uiga lilo o le fono o lalolagi e lua o loʻo i ai nei Mekisiko.

La Guelaguetza o lona autu faʻamanatuina ma o se tasi o sili ona felanulanuaʻi i Mekisiko e uiga i siva ma musika.

O le nofoaga tutotonu o le Guelaguetza e faia i luga o le del del Fortín, i le taulaga o Oaxaca, ma le auai o le au usufono mai itulagi uma o le setete.

O le isi tu masani a le Zapotec o le Po o Candles e tapuaʻi ai tagata o taulaga, taulaga ma pitonuu.

4. Mixtecos

O le Mixtecos o loʻo fai ma sui o le lona fa o tagata Mekisiko o loʻo nonofo ai ma tagata e 727,000. O lona talaaga faʻafanua nofoaga o le Mixteca, o se eria i saute Mekisiko fefaʻasoaaʻi e le setete o Puebla, Guerrero ma Oaxaca.

O se tasi o 'aʻai Mekisiko Amerindian o loʻo i ai faʻailoga pito leva, ma ua latou muaʻi amataina ai le galueaina o sana.

O le Sipaniolo manumalo i le Mixteca sa faigofie lava ona o le galulue faʻatasi na saunia e le au pulega i fesuiaiga mo le faʻasaoina o avanoa.

O lenei itulagi na fiafia i le tamaoaiga i le taimi o le sui ona o le maualuga o le tau o le cochineal tele na faaaoga o se vali.

O le sisitema poʻo le Sipaniolo o Mixtecs, faʻatasi ai ma le faʻatamaʻiaina o le latou teritori, na taʻitaʻia ai nei tagata e faʻasaoina se faʻasinomaga lautele ae le o se ituaiga.

O le mea ua faʻaigoaina o le Mixtec Languages ​​o gagana eseese o Ottoman amataga. O faʻagasologa o talafaʻasolopito ma le malosi o le malaga a tagata Mixtec na aumaia ai a latou gagana i le tele o setete o Mexico.

E mafai ona iloa le eseesega o gagana e 3 Mixtec e fesoʻotaʻi ma le va nonofo o le Mixteca: Coastal Mixtec, Lower Mixtec ma Upper Mixtec.

Tu masani ma agaifanua a le Mixtecs

O le autu o le tamaoaiga o le Mixtecs o faʻatoʻaga, latou te faʻataʻitaʻia i tamai togafiti e fesiitaʻi mai lea augatupulaga i lea augatupulaga.

O le agaifanua faʻaleagaga a le Mixtec o loʻo i ai se vaega taua, faʻapea o tagata uma, manu, ma mea e leai ni ola e i ai agaga.

O a latou faʻafiafiaga e sili ona taua o faʻamanatuga a le au paia o le paʻia lea latou te toe faʻamautuina ai a latou faiā ma o latou aiga ma tagata o lo latou pitonuʻu.

O le mativa matitiva o latou laueleele na mafua ai le tele o femalagaaiga i isi itulagi Mekisiko ma le Iunaite Setete.

5. Tagata Otomí

E i ai le 668 afe Otomi i Mekisiko, o loʻo tulaga lima i tagata tuʻufaʻatasi ma le toʻatele o tagata. Latou te nonofo i se teritori malepelepe i setete o Mekisiko, Hidalgo, Querétaro, Michoacán, Guanajuato ma Tlaxcala.

Ua fuafuaina e 50% e tautala i le Otomí, e ui lava o le eseesega o gagana e faʻafaigata ai ona fesoʻotaʻi i le va o failauga mai setete eseese.

Na latou osi feagaiga ma Hernán Cortés i le taimi o le manumalo, ae maise lava ina ia faasaolotoina i latou lava mai le pule a isi ituaiga. Na folafolaina e le au Franciscans i taimi o pulega faakolone.

Latou fesoʻotaʻi ma le tasi i le isi i Otomí, lea e faʻatasi ai ma le Sipaniolo o se tasi o le 63 faʻailoaina gagana moni i Mekisiko.

I le mea moni, Otomí o se gagana gagana lona numera o fesuiaʻiga suiga e tusa ma le manatu o tagata faʻapitoa. O le faʻavae masani o mea uma lava o le proto-Otomí, e le o se gagana ma se amataga faʻavae, ae o se faʻataʻitaʻiga gagana toe fausiaina ma metotia o talaʻaga gagana.

Tu ma aga ma aga a le Otomi

O le Otomi faʻataʻitaʻi sauniga mo le faʻaleleia o fua o faʻatoʻaga ma faʻamanatu le Aso o e ua Maliliu, o tausamiga a Señor Santiago ma isi aso i luga o le kalena Kerisiano.

O lana aganuu masani o loʻo faʻauluulu i siva o Acatlaxquis, Santiagos, Moros, Matachines ma Negritos.

O le siva Acatlaxquis o se tasi o sili ona lauiloa. E faatino e tamaloloa e ave ofe uumi ma vao ofe pei o fagufagu. O lona tulaga autu o le taulaga o le paʻia tapu faʻafiafiaga.

Faʻatasi ai ma le Otomi, o le faʻamoemoe i le aiga o le tama faʻaipoipo e talosagaina ma feutanaʻi lima o le teine ​​faʻaipoipo ma le latou kulupu aiga.

6. Totagata

O le Totinci malo na tulaʻi mai i setete nei o Veracruz ma Puebla i le vaitaimi o le tuai o vasega, tusa o le tausaga 800 AD. O lona laumua malo ma o le taulaga autu o El Tajín, o ana archaeological faaleagaina folafolaina o le Lalolagi Tofi Nofoaga aofia ai pyramids, malumalu, fale ma malae mo le polo taaloga, o loo faaalia ai le matagofie na ausia e le Totorua aganuu.

O isi taua tototupe tutotonu o Papantla ma Cempoala. I totonu o nei taulaga e lua ma El Tajín na latou tuua ai ni faʻamaoniga o le latou fale tele o le omea, o latou ituaiga eseese ma a latou maʻa faʻatagata.

I le taimi nei e 412,000 tagata tagatanuu o Totagata amataga e nonofo i Mekisiko, nonofo i Veracruz ma Puebla.

O le atua sili o le taulaga o le la, na latou ofoina i ai taulaga a tagata. Na latou tapuaʻi foi i le Atua Atua Maʻae, na latou manatu o le ava a le la ma avatu ia te ia taulaga manu, ma le talitonu na ia inoino i tagata.

Tu ma agaifanua a le Totagata

O le Rite of the Flyers, o se tasi o taʻutaʻua i Mekisiko, na tuʻufaʻatasia i totonu o le Tot atoa aganuʻu i le vaitaimi o le post-classical ma faʻafetai i nei tagata na sao le sauniga i le Sierra Norte de Puebla.

O laʻei masani mo fafine o le quechquémetl, o se ofu umi, lautele ma teuteuina.

O ona fale masani o loʻo i ai le tasi potu faʻatafafā faʻatasi ma le pama poʻo le taualuga faʻaputuga fale, lea e nonofo ai le aiga atoa.

7. Tzotzil tagata

O le Tzotziles fausiaina se tagata moni o Chiapas o se aiga Maya. Latou tufatufaina i nisi 17 municipalities o Chiapas, ma San Cristóbal de las Casas o lona autu autu o le olaga ma gaioiga.

O lona itulagi o aʻafiaga e mafai ona vaeluaina i le va o Highlands o Chiapas, ma atumauga maualuluga ma le malulu o le tau, ma le sone pito i lalo, itiiti gaogao ma ma se vevela tau.

Latou te taʻua i latou o "peʻa iviniketik" poʻo "tamaloloa moni" ma o se vaega o se tasi o 10 Amerindian kulupu i Chiapas.

I le taimi nei e 407 afe Tzotziles o loʻo nonofo i Mekisiko, toetoe lava o Chiapas uma, o fea e pito sili ona toatele ai tagata o le atunuʻu.

La latou gagana a le aiga faʻa-Maya e tautatala ma tupuga mai ia Proto-Chol. Ole toʻatele o tagatanuʻu e iai la latou gagana Sipaniolo.

O le gagana Tzotzil e aʻoaʻoina i nisi o aʻoga tulaga lua ma tulaga lua i Chiapas.

Na faʻatagaina e Pope Francis le 2013 le faʻaliliuga i le Tzotzil o tatalo a le Lotu Katoliko, e aofia ai ma tatalo sa faia i le tele o taimi, faʻaipoipoga, papatisoga, faʻamaoniga, taʻutaʻu atu o agasala, faʻauʻuga ma faʻatonuga matuia.

Tu ma agaifanua a le Tzotziles

O le Tzotziles talitonu o tagata taʻitasi e lua agaga, o le tagata lava ia tasi o loʻo i totonu o le fatu ma le toto ma le isi e fesoʻotaʻi ma se manu agaga (coyote, jaguar, ocelot ma isi). Ole mea e tupu ile manu e afaina ai le tagata.

E le 'aʻai mamoe le Tzotziles, latou te manatu o se manu paʻia. O taʻitaʻi o le atunuʻu e masani lava o ni toeaʻiʻina e tatau ona faʻamaonia ni mana uiga ese.

O laʻei masani a tamaʻitaʻi o se ie, o se ofu mafanafana, o se pulupulu, ma se pulupulu. O tama e fai ofuvae pupuu, ofutino, solosolo, fulufulu mamoe ma pulou.

8. Tzeltales

O le Tzeltales o seisi lea o le atunuʻu o Mexico o le amataga mai Maya. Latou te nonofo i le vaega maugā o Chiapas ma numera 385 afe tagata taʻitoʻatasi, o loʻo tufatufaina i totonu o nuʻu e pulea e le faiga malo o "faʻaaogaina ma agaifanua", lea e saili e faʻaaloalo i latou faʻalapotopotoga ma tu ma aga. La latou gagana e fesoʻotaʻi ma Tzotzil ma o le lua e tali tutusa.

Tele toeaina e naʻo le gagana Tzeltal e tautala ai, e ui o le tele o tamaiti e tautatala Sipaniolo ma le gagana a le latou gagana.

O le cosmology o le Tzeltal tagata e faʻavae i luga o le fesoʻotaʻiga o le tino, mafaufau ma le agaga, fesoʻotaʻi ma le lalolagi, nuu ma mea taua. O maʻi ma le soifua maloloina e mafua mai i le le tutusa i le va o nei vaega.

O le faʻamalologa e taulaʻi i le toefuatai o le paleni i le va o le tino, mafaufau ma le agaga, i lima o shamans, oe faʻafetaui le paleni ma faʻaletonu aʻafiaga ma sauniga.

I a latou faʻalapotopotoga tuʻufaʻatasi o loʻo iai a latou pulenuʻu, mayordomos, lieutenants ma rezadores, oe ua tofiaina i ai galuega ma tu masani.

Tu ma agaifanua a le Tzeltals

O Tzeltales ei ai sauniga, taulaga, ma tausamiga, o le sili ona taua o sauniga faʻapitoa.

O le Carnival e iai foʻi lona faʻailoga faʻapitoa i nisi o afioʻaga e pei o Tenejapa ma Oxchuc.

O le autu ata o le tausamiga o le mayordomos ma le lutena.

O ofu masani mo fafine Tzeltal o le huipil ma le ofu uliuli, ae o aliʻi e le masani ona fai o latou ofu masani.

Tzeltal galuega taulima aofia ai tele o ie ie lalagaina ma teuteuina ma Maya mamanu.

9. Mazahuas

O le talafaʻasolopito o tagata Mekisiko na faʻaalia ai o le Mazahuas na afua mai i le faigamalaga a Nahua i le faʻaiuga o le Postclassic vaitaimi ma mai le tuʻufaʻatasia o tu ma aganuʻu a Toltec-Chichimec.

O tagata Mazahua o Mekisiko e aofia ai le tusa ma le 327 afe tagata o loʻo nonofo i setete o Mekisiko ma Michoacán, lea o loʻo sili ona toatele ai tagata Amerika.

O lona autu faʻamaumauga nofoaga o le Mexico taulaga o San Felipe del Progreso.

E ui lava e le o iloa le uiga tonu o le upu "mazahua", ae ua taʻutino mai e nisi ua faʻapitoa, e sau mai ia Nahuatl ma o lona uiga: "o i ai aila."

O le gagana Mazahua a le aiga o Ottomangue ma e 2 ona ituaiga, o sisifo poʻo jnatjo ma sasaʻe poʻo jnatrjo.

O loʻo iai foʻi le toʻaitiiti a Mazahua i Coahuila. I totonu o le taulaga o Torreón e nonofo ai se pitonuʻu e tusa ma le 900 tagata atunuʻu na faia aʻe o Mazahuas oe na faimalaga atu i matu i le vaitaimi o le 20 seneturi.

Mekisiko, Michoacán ma Coahuila o setete ia e amanaʻia nei tagata o a latou lava ituaiga kulupu.

Tu masani ma agaifanua a le Mazahuas

O tagata Mazahua na latou faʻasaoina a latou aganuʻu faʻaaliga e pei o le vaʻaiga a le lalolagi, faʻatinoga masani, gagana, tu ma aga masani, siva, musika, lavalava, ma galuega taulima.

Masani ai, o le gagana moni na avea ma autu auala o fesoʻotaʻiga, e ui lava e toʻaitiiti ma toalaiti tamaiti e tautala i ai.

O sauniga ma faʻafiafiaga e iai le faʻalapotopotoga e faʻapea o tagata autu o loia a le malo, mayordomos ma mayordomitos. E masani ona latou fausia fale ma faʻatino galuega tetele i aso e taʻua o le "faenas" e auai ai le atunuʻu atoa.

10. Mazatecos

O le Mazatecos o se vaega o le Mexico ituaiga kulupu o loʻo nonofo i le itu i matu o Oaxaca ma i le itu i saute o Puebla ma Veracruz, e aofia ai le tusa o le 306,000 tagata o le atunuʻu.

Na lauiloa i latou i le lalolagi atoa faʻafetai ia María Sabina (1894-1985), o se Mazatec Initia na mauaina tagata lauiloa faavaomalo mo le tatala, faʻaaloalo ma faʻamaloloina le faʻaaogaina o hallucinogenic pulou.

O lona terroir masani o le Sierra Mazateca, i Oaxaca, vaevaeina i Mazateca Alta ma Mazateca baja, o le muamua malulu ma agamalu ma le lona lua, mafanafana.

I le vaitaimi o le 1953-1957, o le fausiaina o le alavai o Miguel Alemán na matua suia ai le nofoaga o le Mazatecs, ma mafua ai le faimalaga atu o le fiasefulu afe o tagatanuu.

O gagana Mazatec, e ui lava e fesoʻotaʻi vavalalata, e le aofia ai le gagana iunite. O le lautele lautele tautalaga o le Mazatec o Huautla de Jiménez, Oaxacan Magic Town ma le nofoaga fanau o María Sabina.

Lenei faitau aofaʻi o se tasi o autu autu Mexico mo turisi mafaufau, faia aʻe o tagata faimalaga fiafia e aʻoaʻo e uiga i le fou hallucinogenic aafiaga.

Tu ma aga ma aga a le Mazatecs

O le autu aganuʻu foliga o le Mazatecs o a latou vailaʻau faʻaleaganuʻu ma a latou sauniga faʻamasani e fesoʻotaʻi ma le taumafaina o psychoactive pulou.

O lona taua atinaʻe gaioiga o fagotaga ma faʻatoʻaga, aemaise lava suka suka ma kofe.

O ana sauniga ma faʻamanatuga e fesoʻotaʻi ma kalena faa-kerisiano ma faʻatoʻaga, lea e matilatila ai aso o le luluina ma le seleselega ma talosaga mo le timu.

O se togafitiga masani o le taumafaina o le musele o le hallucinogen e ulufale ai i se vaʻaiga ma mafai ai ona foia feteʻenaʻiga a le tagata lava ia ma le vaega.

11. Huastecos

O le Huastecos e sau mai Mayans ma nonofo i La Huasteca, o se lautele lautele e aofia ai le itu i matu o Veracruz, le itu i saute o Tamaulipas ma vaega o San Luis Potosí ma Hidalgo ma i se vaega laʻititi, Puebla, Guanajuato ma Querétaro.

O le Huasteca e masani ona faʻailoa ma le setete, o loʻo tautala ia Huasteca Veracruzana, Huasteca Potosina ma isi.

O le Huasteco poʻo le Tenex o se gagana Maya ma na o le pau lea o le gagana le aoga o le paranesi a Huastecan, ina ua maeʻa ona faʻamaonia le leiloa o le gagana Chicomuselteco i Chiapas i le 1980s.

E naʻo le pau lea o le gagana Mayan e tautalagia i fafo atu o nofoaga faʻale-aganuʻu a tagata Maya, e faia i le Yucatan Peninsula, Kuatemala, Belize ma El Salvador.

O le lautele o le teritori o La Huasteca o loʻo faʻaalia ai le tele o ituaiga siosiomaga ma matafaga, vaitafe, mauga ma laufanua valevalenoa. Peitai, e masani ona fiafia le au Huastecos i le tau mafanafana talu ai latou te masani ona nonofo i lalo o le 1000 mita i luga atu o le sami. O le faʻavae o lona tamaoaiga ma meaʻai o le sana.

O loʻo iai nei le 227,000 Initia Huastec i Mexico.

Tu ma aga ma aga a le au Huastecos

Lenei taulaga ua lauiloa e le huapango poʻo le tama huasteco, o se ituaiga musika i totonu o sili ona talisapaia i Mekisiko. E aofia ai pesepesega ma zapateado.

I tala a le au Huastec, o le siva o le au faʻafoliga e sisiva i le faʻafiafiaga a le Candelaria ma le siva a mecos, e masani ai o le Carnival.

O le toniga masani a le Huastecas o se pánuco i luga o se ofu mafanafana lautele ma se lautele ma le umi ofu, ma le tele o paepae i vaega uma, o se foliga vaaia foliga i lavalava o le itulagi o le Fagaloa o Mekisiko.

12. Choles

O le Choles fausiaina o tagata tagatanuu o Maya tupuaga e nonofo i le Mekisiko setete o Chiapas, Tabasco ma Campeche ma i Kuatemala. Latou te taʻua le "kaxlan" le tagata mai fafo poʻo se tagata mai fafo, pe o ia o se tagata aloaʻia, pule fanua, faifaatoʻaga, faievagelia, tagata ulavavale poʻo se sui o le malo, o se upu o lona uiga "e le o le nuu".

O lana vaʻai a le lalolagi e faʻataʻamilo i le sana, o se meaʻai paʻia na foaʻiina e atua. Latou te manatu ia i latou lava "tamaloloa na foafoaina mai sana."

Latou te tautatala i le gagana Chol, o se gagana Maya ma ni ona gagana se lua, o le Chol mai i Tila ma le Chol mai Tumbalá, e fesoʻotaʻi uma ma taulaga i Chiapas. O se gagana e tai tutusa lava ma le masani a Maya.

O lona numera e taua e pei ona masani ai i tagata Mesoamerican, o lo latou mau mo le faanumeraina o tamatamailima e 20 o le tino o le tagata.

Latou te nonofo mai le lafumanu povi, faʻatoaga puaa ma faʻatoʻaga, totoina sana, pi, suka suka, kofe ma le sesame.

O lona siʻosiʻomaga siosiomaga o vaitafe tetele e fausia ai afu matagofie e pei o Agua Azul ma Misol-Ha. E 221 afe afe i Mexico.

Tu masani ma aganuu a Choles

O le Choles faʻatauaina taua tele i le faʻaipoipoga ma masani ona faʻaipoipo i le va o aiga, o le mafuaʻaga lea o latou o ni tagata e maualuga le tulaga o inbreeding.

O loʻo aʻafia tamaloloa i faʻatoʻaga ma lafumanu, aʻo fafine e fesoasoani ile tauina o fualaʻau, fualaʻau ma laʻau fualaʻau i togalaau laʻititi a le aiga.

O ona faʻafiafiaga autu e fesoʻotaʻi ma le kalena faʻatoʻaga i se palu faatasi ma talitonuga faʻaKerisiano. E i ai le tulaga o le Corn i se tulaga muamua.

O le sauniuniga o le laueleele e faʻamanatuina ai le maliu o le atua saito, a o le seleselega o le toe tu mai lea o le Atua Atua.

13. Purepechas

O lenei tagata Mekisiko Amerindian e aofia ai le 203 afe tagata o loʻo nonofo i le fanua laugatasi o Tarasca poʻo Purépecha, i le setete o Michoacán. I Nahuatl sa lauiloa i latou o Michoacanos poʻo Michoacas ma o latou nofoaga na faʻalautele atu i Guanajuato ma Guerrero.

O a latou pitonuʻu o loʻo i ai nei e aofia ai le 22 Michoacan municipalities ma le migratory flow ua fausia ai kamupani i Guerrero, Guanajuato, Jalisco, le setete o Mexico, Colima, Mexico City ma e oʻo lava i le United States.

Na latou faʻatinoina se tapuaiga faʻalelotu i le vaitaimi o le faʻa-Hispanic, lea na avea ai ma tama tane, ma se avefeʻau poʻo se "manava faʻalelagi", o se tusi e fesoʻotaʻi ma le tama, tina ma le tama

O le faʻailoga o le tama tane faia o mataupu silisili o le la, o le masina faʻatusalia le fafine foafoa mataupu faʻavae ma Venus, le avefeʻau.

Tu ma agaifanua a le Purépechas

O le Purépecha ei ai le fuʻa na fausia e le 4 sikuea o le pāuli, lagi lanumoana, samasama ma le lanumeamata, ma se foliga mataʻutia i le ogatotonu e fai ma sui o le la atua.

O le lanu viole o loʻo faʻatusalia le itumalo o Ciénaga de Zacapu, o le lanumoana o le vaituloto, o le samasama o le Cañada ma le lanumeamata o vaomatua.

O se tasi o latou faʻafiafiaga autu o le Po o e ua Maliliu, lea latou te faʻamanatuina ai olaga o latou tuaʻa ma manatua ai taimi lelei na nonofo ai i o latou autafa.

O se tasi o ona faʻafiafiaga faʻafiafia o le pirekua, o se pese pese faʻatasi ma lona leo lagona ma le le fiafia.

14. Chinantecs

O le Chinantecs poʻo Chinantecos e nonofo i se eria o Chiapas taʻua o Chinantla, o se sosaiete-faʻaleaganuʻu ma faʻalapotopotoga faʻafanua i le itu i matu o le setete e aofia ai 14 municipalities. Lona faitau aofai aofaʻi 201,000 tagatanuu Mekisiko.

O le gagana e tupuga mai i le Ottoman ma e faia i ni fesuiaʻiga e 14, o se numera e leʻo saʻo talu ai e faʻamoemoe i le gagana faʻatulagaina faʻaaogaina.

O le Chinantec gagana ei ai le VOS faʻavae (veape - mea - autu) ma le numera o leo e eseese mai le tasi gagana i le isi.

O le amataga mai o le Chinantecs e leʻo iloaina, ma e talitonu na latou o atu i le latou nofoaga o iai nei mai le vanu o Tehuacán.

80% o le faitau aofai o tagata na faʻaumatia e faʻamaʻi na feaveaʻi e Sipaniolo ma o le faʻatoʻilaloina na faamalosia ai le isi e malaga ese atu i laueleele maualuluga. I le taimi o le kolone, le Chinantla itulagi sa i ai se taua tamaoaiga ona o le cochineal ma cotton.

Tu ma agaifanua a le au Chinantecs

O le maʻa supo poʻo le supa, o se sauniuniga masani a Mekisiko lea e kukaina ai meaʻai e ala i le fesoʻotaʻi ma maama olaola, e mafua mai i Chinantec.

E tusa ai ma tu ma aga a lenei nuu moni, o le supo e saunia e tamaloloa ae na o maa e filifilia e toeaiina. E gaosia i gourds ae le o uʻamea po o ulo keramika.

O fafine Chinantec latou te ofuina ni ofu teuteuina i ofu mafanafana ma ni liʻo faataamilo. O le autu fiafia o le pulega aso malolo, kanivale ma le Tausaga Fou.

15. Faʻafefiloi

O le Mixes o loʻo avea ma se isi tagata Mekisiko na nonofo i Oaxaca. E tusa e 169 afe tagata o loʻo nonofo i le Sierra Mixe, le maugā o Oaxacan o le Sierra Madre del Sur.

Latou te tautatala i le Mixe, o se gagana a le aiga o Mixe-Zoquean. E 5 ituaiga ma gagana e fesoʻotaʻi ma le laufanua o le lalolagi: Northern Mixe Alto, Southern Mixe Alto, Middle East Mixe, Midwest Mixe ma Low Mixe. Nisi faʻamatala gagana faʻaopoopo mulimuli ane Mixe tautalagia i totonu o nuʻu o le itumalo o Totontepec.

O le tele o pitonuʻu o Mixe e faʻatutuina le faʻatupega, e tutoʻatasi le galulue o le tasi i le isi i totonu o teritori.

I totonu o le malo o San Juan Guichicovi o fanua e ese mai ejidos ma i le itumalo o San Juan Cotzocón ma San Juan Mazatlán o ituaiga e lua o le nofoaʻi nonofo faʻatasi (meatotino a le nuʻu ma ejidos).

Tu masani ma agaifanua a le Mixes

O loʻo faʻaaogaina pea e le Mixes le faiga o maketiina mai lea fale i lea fale, faʻatau atu poʻo le fefaʻatauaiga o meaʻai poʻo lavalava mo isi oloa e pei o le kofe, o se faiga fesuiaʻi e aoga faʻatasi ma maketi a le nuʻu.

O loʻo amoina e tamaloloa le avega sili ona tele ile faʻatautaia o lafumanu, tulimanu, fagotaga, ma faʻatoʻaga, ma fafine e fesoasoani ile veleina, seleseleina, ma teuina. Latou te vaʻaia foʻi le tausiga o tamaiti ma meaʻai.

E talitonu le au Mixes, o agaga o e ua feoti e nonofo pea i lo latou pitonuu ma faia sauniga i taimi o falelauasiga ina ia latou le afaina ai tagata ola.

16. Tapanapanito

Faʻatasi ai ma le 141 afe tagata taʻitasi, o le Tlapanecos tulaga 16 i totonu o tagata tuʻufaʻatasi o Mekisiko i le faitau aofaʻi.

O le upu "Tlapaneco" e afua mai i le Nahua ma o lona uiga o le "e paʻu foliga", o lona uiga o nei tagata o le atunuu na taumafai e sui le upu Me'phaa, o loʻo faʻaalia ai "o le tagata e nofo i Tlapa." Latou te nonofo i le ogatotonu-saute o le setete o Guerrero.

O le gagana Tlapaneco o le Ottoman aʻa ma mo se taimi umi sa leʻi faʻavasegaina. Mulimuli ane na faʻatatauina i le gagana Subtiaba, ua leai nei ma mulimuli ane na aofia ai i le aiga Ottoman.

E i ai 8 idiomatic variants e tonal, o lona uiga o le upu suia lona uiga e tusa ma le leo lea na faaleo ai. O le numera e faʻamaoni.

O le faʻavae o a latou meaʻai o le sana, pi, squash, faʻi ma le chili peppers, ma le hibiscus vai e fai ma latou mea inu tele. I totonu o kofe faʻatupuina eria, o le tui o se masani inu.

Tu ma agaifanua a le Tlapanecos

O lavalava o le Tlapanecos e aafia e o latou tuaoi o Mixtec ma Nahua. O lavalava masani a tamaʻitaʻi e aofia ai ofu mafanafana lanumoana, o se ofu paʻepaʻe papaʻe ma filo lanu i le ua ma se ofu felanulanuaʻi.

O galuega taulima autu e eseʻese mai le nuʻu i le nuʻu ma aofia ai ie laʻau lambswool, lalagaina pulou pama, ma grills omea.

17. Tarahumara

O le Tarahumara o se tagatanuʻu Mekisiko kulupu e aofia ai le 122,000 tagatanuu o loʻo nonofo i le Sierra Madre Occidental, i Chihuahua ma vaega o Sonora ma Durango. Latou te mananaʻo e taʻua i latou lava rarámuris, o lona uiga "i latou e mama vae", o se igoa e faʻaaloaloina lo latou le faʻavaivai gafatia e tamoʻoga mamao.

O lona maualuga maualuga nofoaga i le Sierra Tarahumara aofia ai nisi o sili ona manaia chasms i Mekisiko, e pei o le Copper, Batopilas ma Urique canyons. E talitonuina na latou o mai i le Bering Strait ma o le matua tagata i le sierra na tusia i le 15,000 tausaga talu ai.

O la latou gagana a le aiga o Yuto-Nahua ma ni ona gagana se 5 e tusa ai ma nofoaga o loʻo tupu ai: tutotonu o Tarahumara, laueleele maulalo, matu, sautesasaʻe ma sautesisifo. Latou te nonofo i fale ogalaau ma ana ma momoe i luga o pallets poʻo luga o paʻu manu o loʻo taʻe ile eleele.

Tu ma agaifanua a le Tarahumara

Rarajipari o se taʻaloga lea e kiki ai ma tuli e le Tarahumara se polo laupapa mo mamao e mafai ona ova atu i le 60 km. O le fafine tutusa o rajipari o rowena, lea e taʻalo ai fafine ma tautaliga fesoʻotaʻi.

O le tutugúri o se siva rarámuri o se auala o le faʻafetai, e faʻateʻa ai fetuu ma aloese mai maʻi ma faʻaletonu.

O sauniga masani ma feinu i le lautele o le Tarahumara o le tesguino, o se ituaiga pia pia.

18. MAY

O tagata Mekisiko Mayo o loʻo i le Vanu o Mayo (Sonora) ma le Vanu o Fuerte (Sinaloa), i le talafatai i le va o Mayo ma Fuerte vaitafe.

O le igoa "Me" o lona uiga "o tagata o le vaitafe" ma o le faitau aofai e 93 afe tagata muamua.

E pei o isi ituaiga kulupu, o le igoa ua faʻatulafonoina mo le taulaga e le o le igoa e fiafia i ai le atunuʻu e faʻaaoga. Ua taʻua e le au Mayans o latou lava "yoremes", o lona uiga, "o tagata e faaaloalo i tu ma aga."

O la latou gagana o le Yorem Nokki, o le amataga o le Uto-Aztec, e tai tutusa lava ma Yaqui, ua aloaʻia e le atunuʻu o se gagana a le atunuʻu.

O ona faʻamanatuga autu o le Fagafulu ma le Vaiaso Paia, lea e faʻatautaia ma mea uma na tutupu i le Passion of Christ.

O tagata Yoreme ei ai le fuʻa na fuafuaina e se tauleʻaleʻa tupito lona igoa e le o iloaina, lea e aofia ai se aila uliuli i se tulaga osooso siʻomia e fetu i luga o se moli moli.

Tu ma aga ma aga a le au Mays

O se tasi o tala faʻasolopito a Maya e faʻapea na foafoaina e le Atua auro mo le au Yori ma galue mo le au Yoremes.

O siva a tagata o Me e fai ma sui o manu ma a latou taulaga e foaʻiina ai le ola i le tagata. Latou fausia tala faʻatusa e uiga i le saoloto tagata soifua i le natura.

O ana vailaʻau faʻaleaganuʻu e faʻavae i luga o le faʻavasegaina o fofo masani e fomaʻi ma le faʻaaogaina o amulet, i le palu faʻatasi o faʻataulaitu ma le faʻakerisiano faʻatuatua.

19. Zoques

O tagata Zoque e nonofo i nofoaga e 3 o le setete o Chiapas (Sierra, Central Depression, ma Vertiente del Golfo) ma i vaega o Oaxaca ma Tabasco. O lona faitau aofai e tusa ma le 87 afe tagata o le atunuu, oe ua talitonu na tupuga mai ia Olmecs na malaga atu i Chiapas ma Oaxaca. O le au Sipaniolo manumalo na faʻatoʻilaloina i latou i latou faʻailoga ma faʻamaoniaina i latou ma o latou faʻamaʻi.

O le gagana Zoque a le aiga o gagana Mixe-Zoquean. O le vaogagana ma le faʻaupuga e fesuisuiaʻi laititi e tusa ai ma le eria ma le afioʻaga. O a latou mea e ola ai o faʻatoʻaga ma le tausiga o puaʻa ma moa. O fualaʻau autu o le sana, pi, pepili, kalisi, koko, kofe, faʻi, pepa, mamey ma guava.

O soʻo e faʻafesoʻotaʻi le la ia Iesu Keriso. Latou te matua talitonu lava ma a latou paʻu'ū i le eleele latou manatu o le mafuaʻaga ona o le "pule o le fanua" manao e ave o latou agaga.

O le talitonuga faa-kerisiano o le tiapolo ua faatusaina e le Zoques i manu eseese o loʻo atagia mai ai le agaga o le leaga.

Tu masani ma aganuu a le zoques

Cuentan con una variada y vistosa gama de artesanías que incluye alfarería, cestería, marquetería, mueblería y otros objetos de madera.

Una de sus expresiones artísticas más hermosas es la danza de la pesca de las sardinas, originaria de la localidad tabasqueña de Tapijulapa.

El platillo icónico de los zoques es el putzatzé, un caldo espeso a base de vísceras de res, maíz y chiles, popular en las fiestas del Rosario, la Candelaria y Santa Teresa.

20. Chontales de Tabasco

Son un pueblo nativo tabasqueño formado por 80 mil indígenas de origen maya, que viven en los municipios de Nacajuca, Centla, Jalpa de Méndez, Macuspana y Centro.

Los mexicas llamaban “chontal” (“extranjero”) a todos los demás pueblos, por lo que el nombre de la etnia proviene del náhuatl.

Los chontales de Tabasco se autodenominan “hombres verdaderos” (“yoko yinikob”) y “mujeres verdaderas” (“yoko ixikob”). Su idioma (yokot’an) se traduce como “la lengua verdadera”, uno de la familia mayense perteneciente a la sub-familia de lenguas cholanas, de la que forman parte también el chol y el chortí.

Los chontales de Tabasco son firmes creyentes de los duendes, a los que llaman “yumkap”, que significa, “dueño de la tierra”, “diablillos” que cautivan especialmente a los niños a los que hacen perder el camino y extraviarse.

Tradiciones y costumbres de los chontales de Tabasco

Con la evangelización cristiana durante la conquista y la época colonial muchos pueblos prehispánicos americanos fusionaron sus deidades con las principales figuras del cristianismo.

Para los chontales, Ix Bolom es una diosa prehispánica que vive en el centro del océano ejerciendo como dueña de los espíritus y de los animales. Con el sincretismo religioso, Ix Bolom fue asociada a la Virgen María.

Los chontales son muy aficionados al pozol, original y refrescante bebida prehispánica a base de cacao y maíz.

El tambor y el sombrero chontal son dos de las artesanías más apreciadas de este pueblo indígena mexicano.

21. Popolucas

Los 63 mil indígenas popolucas mexicanos habitan en el Istmo de Tehuantepec, entre los estados de Veracruz y Oaxaca. El término “popoluca” es confuso e incluso, peyorativo, ya que fue aplicado por los aztecas de modo parecido a la palabra “bárbaro” en Europa en tiempos de griegos y romanos.

Los popolucas hablan una lengua mixe-zoqueana y al igual que los mixes, provienen de los olmecas. Aunque comparten el idioma, estos indígenas no manifiestan una particular identidad étnica.

Se distinguen dos dialectos, el popoluca de Texistepec, también llamado zoque de Texistepec y el popoluca de Sayula de Alemán y Oluta.

Obtienen el sustento de los animales domésticos y de la agricultura cultivando maíz, calabaza, frijol, jitomate, piña, camote, chayote, café y frutas.

Su religión es una mezcla de creencias ancestrales. Creen en espíritus dañinos que viven en sitios específicos y pueden causar la muerte. Los brujos y los curanderos forman parte de la cotidianidad.

Tradiciones y costumbres de los popolucas

La mujer da a luz acuclillada con la ayuda de su marido y la partera. Son severos con los niños de mal comportamiento castigándolos al hacerlos respirar el humo de chiles quemados.

Sus principales artesanías son cerámicas, tejidos de palmas, faldas de algodón, canastas y cunas colgantes.

Las mujeres visten típicamente una blusa de manta de cuello redondo o cuadrado y una falda de abrigo. Los hombres llevan pantalón y camisa de muselina. Calzan huaraches o van descalzos.

22. Chatinos

Los más de 60 mil indígenas chatinos de México habitan en el suroeste de Oaxaca, cerca de la costa. Son muy próximos a los zapotecas en cultura y lengua.

El chatino o cha’cña es una lengua zapotecana de la familia otomangue de la que se distinguen varios dialectos, entre estos, chatino de Zenzontepec, chatino de Tataltepec y chatino del este.

El pueblo chatino se dedica a la agricultura de manera autónoma o como trabajadores en las plantaciones de café y otros rubros.

La mayoría de las comunidades chatinas cuentan con servicios públicos, incluyendo institutos educativos bilingües.

Su organización política se basa en cargos civiles y religiosos. La máxima autoridad es un consejo de ancianos y creen en el Santo Padre Dios, la Santa Madre Tierra, la Santa Abuela, la Santa Madre Luna y en los dioses del viento; también en el agua, la lluvia, el fuego y la montaña.

Tradiciones y costumbres de los chatinos

Una de sus celebraciones más importantes es la del Día de Muertos, cuando y según sus creencias, las almas de los fallecidos retornan a la vida.

Caramelos, frutas, moles, tamales, velas, cráneos y esqueletos, forman parte de la variopinta gama de cosas utilizadas en la festividad.

En la vestimenta de la mujer predominan las blusas multicolores bordadas con adornos de ganchillo y las faldas largas. Las piezas de los hombres son principalmente de algodón blanco.

La danza y la música son artes importantes en la cultura y forman parte de sus ceremonias. Los instrumentos musicales tradicionales son flautas, tambores y cascabeles.

23. Amuzgos

Los amuzgos integran un grupo étnico de 58 mil indígenas que viven en la zona montañosa de Guerrero y Oaxaca.

“Amuzgo” quiere decir “lugar donde hay dulces” y la lengua del mismo nombre es de origen otomangue. Un alto porcentaje de indígenas habla solo la lengua nativa, el resto es bilingüe.

Viven de la pesca, agricultura de subsistencia y de la elaboración de artesanías como cerámicas, tejidos y bordados. Son conocidos por sus complejos diseños artesanales en los que representan figuras geométricas y animales pequeños.

Practican ritos precolombinos relacionados con la siembra, el éxito de la cosecha y la protección de ríos, montañas, cuevas y otras formaciones naturales.

Las casas en los pueblos suelen ser rectangulares con paredes de adobe, mientras que en las aldeas son circulares con paredes de barro y techos de palma.

En las paredes cuelgan los utensilios de cocina y las herramientas de trabajo. Las comunidades más rurales carecen de electricidad, agua potable y servicios de drenaje.

Tradiciones y costumbres de los amuzgos

Las expresiones musicales varían de un enclave a otro, destacando el sonecillo de tierra caliente, el fandango y el pan de jarabe.

Entre las danzas sobresalen los tlacololeros, los viejitos, los tecuanes, los manueles y los doce pares de Francia.

Las mujeres visten huipiles y faldas de percal decoradas con tiras de friso en colores brillantes y contrastantes, como turquesa sobre amarillo y rosa o verde sobre azul.

La base social de los amuzgos es la familia (nuclear y extendida). Es frecuente que la mano de la novia sea solicitada por un intermediario de prestigio. La edad usual de casamiento es de 17 y 15 años para varones y hembras, respetivamente.

24. Tojolabales

Hay unos 55 mil indígenas tojolabales en México que viven en Chiapas, cerca de la frontera con Guatemala. Su principal asentamiento es la ciudad de Comitán de Domínguez, donde constituyen la población mayoritaria.

Su lengua es mayense y “tojolabal” significa, “palabra que se escucha sin engaños” o “discurso recto”. Por tanto, los tojolabales se llaman a sí mismos “hombres de palabra recta”. Tienen varios discursos o maneras de comunicarse que incluyen el habla cotidiana, el silbido, el habla grande y la sagrada habla.

Su entorno natural es la Selva Lacandona que cuenta con fincas privadas en los valles fértiles, mientras que la mayoría de las aldeas indígenas se sitúan en áreas montañosas y rocosas de menor productividad agrícola. La escasez de tierras cultivables ha alimentado la conflictividad social en la zona.

Tradiciones y costumbres de los tojolabales

Uno de sus ritos fundamentales es el del equilibrio personal, en el que los individuos realizan un ceremonial privado con la ayuda de un hechicero para restaurar su armonía interior.

Tanto hombres como mujeres usan vestimentas de colores brillantes, aunque la ropa femenina es más vistosa y con mayor cantidad de accesorios.

La ropa occidental como las camisas con botones ya son frecuentes en la vestimenta, aunque muchos indígenas siguen rechazando el calzado y prefieren trabajar y andar descalzos.

La religión y las creencias son componentes importantes de la vida cotidiana de los tojolabales. Los hechiceros se especializan en dos campos: curación y brujería. Los curanderos prueban la sangre de la persona enferma para ver si la dolencia es una enfermedad corporal o un castigo de Dios.

25. Huicholes

Los huicholes o wixárikas son un pueblo nativo mexicano que habita en la Sierra Madre Occidental en el estado de Nayarit y áreas serranas de Jalisco, Zacatecas, San Luis Potosí y Durango.

El nombre “huichol” es la españolización de una voz náhuatl, mientras que el término “wixárika” es del idioma nativo que significa “la gente”.

El idioma de los huicholes, llamado “wixaritari”, pertenece al grupo de lenguas uto-aztecas y está emparentado con el grupo nahua o aztecoide.

La religiosidad tradicional de los huicholes incluye el uso del peyote, un cactus alucinógeno que crece en esa parte de la sierra.

Su religión es una mezcla de creencias animistas y nativistas, con fuerte arraigo precolombino y relativamente poca influencia del catolicismo.

Tienen 4 deidades mayores: el maíz, el ciervo, el águila y el peyote, a las que consideran descendientes del sol.

Su principal centro religioso es el monte Quemado (San Luis Potosí) dividido en dos lados, uno para los hombres y otro para las mujeres.

Tradiciones y costumbres de los huicholes

El arte huichol es uno de los más famosos de México, especialmente por sus bellos cuadros de estambre. Los diseños huicholes son de fama mundial y tienen significados tanto culturales como religiosos.

Las mujeres huicholes visten un traje típico sencillo con una blusa corta color amapola, enaguas (manto floreado que cubre la cabeza) y collares de chaquira. Los hombres usan pantalón y camisa de manta blanca con bordados de algodón, capa y sombrero de palma con bolas de estambre o adornos de chaquira.

26. Tepehuanes

Los tepehuanes o tepehuanos son uno de los muchos pueblos indígenas de México que en su religión mezclan el cristianismo con elementos nativos prehispánicos.

Hay 2 grandes ramas de esta etnia de 38 mil indígenas; los tepehuanes del norte, que viven en Chihuahua y los del sur, asentados en Durango, Jalisco y Nayarit. Ambos grupos hablan una lengua muy parecida perteneciente a la familia lingüística uto-azteca.

Los del norte siguen con más apego las tradiciones cristianas, mientras que en todas las comunidades las figuras católicas (Dios, Jesús, la Virgen y el santoral) se mezclan con otros entes divinos como el espíritu de la montaña, el dios del ciervo y la estrella de la mañana.

En los dos pueblos, el chamán ejerce la función de guía espiritual dirigiendo los ritos sagrados y las fiestas religiosas.

La dieta de los tepehuanes se basa en la caza, pesca y agricultura. Cazan venados, armadillos y conejos; pescan bagres, truchas de río y camarones; y cosechan frijoles, maíz, papas y jitomates. De los animales domésticos obtienen leche, queso y huevos.

Tradiciones y costumbres de los tepehuanes

Los tepehuanes del norte construyen sus casas con ayuda de toda la comunidad, recibiendo solo la comida y las bebidas. Las tesguinadas son habituales en estos trabajos grupales.

Los tepehuanes del sur celebran a principios de octubre el festival del elote tierno, una ceremonia no cristiana para agradecer el éxito de la cosecha.

Visten usualmente ropa comercial y el traje típico en ocasiones especiales. La vestimenta tradicional de la mujer consta de falda, blusa y mandil de satén en piezas muy coloridas y decoradas con encajes y listones. También llevan un rebozo negro y calzan huaraches.

Los hombres usan calzón y camisa manga larga de tela de manta, pañuelo atado al cuello, sombrero de palma de ala ancha y huaraches.

27. Triquis

El pueblo triqui vive en el noroeste de Oaxaca, formando un atípico enclave cultural de 29 mil indígenas en medio de un amplio territorio mixteco. Su lengua pertenece a la familia mixtecana, que a su vez forma parte de la gran familia lingüística otomangue.

Se conocen 4 dialectos triquis hablados en los 4 asentamientos principales (San Juan Copala, San Martín Itunyoso, San Andrés Chicahuaxtla y Santo Domingo del Estado).

Fueron evangelizados por los dominicos y son esencialmente católicos, aunque conservan tradiciones religiosas no cristianas como la veneración de la naturaleza, los astros y los fenómenos astronómicos.

Festejan a los santos católicos patronos que generalmente le dan nombre a las localidades, así como el Carnaval cuando exhiben sus danzas típicas.

Una fiesta pagana que está siendo rescatada en Santo Domingo del Estado es la del Dios Rayo, celebrada el 25 de abril en la Cueva del Rayo donde creen que vive la deidad.

Tradiciones y costumbres de los triquis

Uno de los principales símbolos de la cultura triqui son los huipiles rojos tejidos con gran destreza por las indígenas, actividad enseñada a las niñas desde corta edad. Otras artesanías son alfarería, sombreros, petates y tenates.

La pieza de vestir infaltable en la mujer triqui es su huipil rojo hecho en telar de cintura. La música triqui es ejecutada con guitarra y violín, aunque en San Juan Copala incorporan tambor y un instrumento de viento parecido a una flauta de pan.

28. Coras

Los coras son 25 mil indígenas mexicanos concentrados en el municipio El Nayar, al este de Nayarit, aunque también hay comunidades en Jalisco. Se autodenominan “nayeeri”, voz de la que proviene el nombre del estado. Hablan el idioma nayeri emparentado con el huichol y de forma lejana con el náhuatl.

Es común que entre sí se comuniquen en su lengua, aunque también emplean un dialecto formado por nayeri, español moderno y español antiguo. Su religión mezcla cristianismo con creencias prehispánicas. Tayau representa al sol, que a mediodía se sienta en una silla de oro a fumar su pipa, cuyo humo son las nubes.

Viven de la agricultura y de la crianza de animales. Los rubros más sembrados son maíz, frijol, melón, calabaza, sandía, cacahuate, caña de azúcar, pepino, jitomates, chiles y nabo mexicano (jícama). Crían vacas, ovejas, cabras, puercos, caballos, mulas y aves de corral.

Tradiciones y costumbres de los coras

Mantienen una relación estrecha con la naturaleza y consideran que su territorio, de cerca de 120 mil hectáreas, es sagrado. Varias de sus fiestas persiguen que los dioses, espíritus, animales y plantas, renazcan y renueven el ciclo vital.

Producen algunas artesanías como morrales de lana, fibras sintéticas y algodón, sombreros de yute y huaraches de cuero con suelas de neumáticos.

La vestimenta es muy sencilla. Las mujeres usan falda y blusa, mientras que los hombres visten calzón de manta, camisa, sombrero y huaraches.

29. Etnia Mam

Los mames son un pueblo indígena de origen maya que habita en Chiapas y Guatemala. En México, su población asciende a 24 mil indígenas que durante la época prehispánica formaron un señorío de límites y organización no precisada, que tuvo a Zaculeu, en el altiplano occidental de Guatemala, como capital.

Opusieron gran resistencia a los conquistadores españoles, aunque finalmente fueron sitiados y doblegados por Gonzalo de Alvarado. Hablan la lengua mam, de entronque maya, el tercero más usado actualmente entre los idiomas de familia maya, ya que es hablado por 500 mil indígenas guatemaltecos.

Su religión incluye elementos cristianos y creencias ancestrales. Celebran a sus santos católicos y realizan ceremonias como la de la lluvia.

La principal figura sacerdotal es el chiman (abuelo) que ejerce de intermediario entre la población seglar y el mundo sobrenatural. Son sacerdotes y adivinos, pero no brujos.

Tradiciones y costumbres de los mames

La mayor parte de la población activa trabaja en la crianza de animales domésticos y en la agricultura, sembrando y cosechando maíz, frijol, chilacayote y papas.

Otras ocupaciones importantes son los músicos marimbistas que animan el consumo de licor en los estancos, los mueleros (extractores de muelas), los rezadores y los castradores de animales.

Las mujeres visten una blusa llamada costurina o una camisa de manga corta. Los vestidos elegantes suelen ser de color amarillo con franjas rojas. El traje típico masculino es calzón de manta, camisa, faja y pañuelo rojo, sombrero de palma y huaraches.

30. Yaquis

Son indígenas de Sonora que se asentaron en las riberas del río Yaqui. Actualmente suman unos 23 mil que viven en su zona tradicional y formando colonias en las ciudades sonorenses.

La Matanza, Sarmiento y El Coloso, son asentamientos de la ciudad de Hermosillo conocidos como los “barrios yaquis”.

Hablan la lengua yaqui o yoem noki, de la familia uto-azteca, tan parecida al idioma mayo que tienen un 90 % de mutua inteligibilidad.

Sus escuelas primarias y secundarias son bilingües (yaqui/español). Crían ganado, pescan (especialmente en Puerto Lobos) y cultivan la tierra, principalmente trigo, soya, alfalfa, cártamo, hortalizas y forrajes.

Fueron evangelizados por los jesuitas y son esencialmente católicos, realizando sus ritos en latín. Su principal festividad religiosa es la Cuaresma en la que escenifican la Pasión de Cristo incluyendo a intérpretes que encarnan a Cristo, Poncio Pilatos, los fariseos y los romanos, representación con música de flautas y tambores.

Tradiciones y costumbres de los yaquis

Las danzas forman parte de las tradiciones más antiguas del pueblo yaqui. En la danza de la pascola tres hombres bailan con el torso descubierto mientras suenan unos cascarones de orugas secas sujetos a sus piernas. El baile es acompañado con música de arpa, violín e instrumentos de percusión.

La danza del venado es una representación de la cacería del animal acompañada con música de arpa y violín. La danza de pajkolas usualmente precede a la del venado y su música se ejecuta con tambor y una flauta típica yaqui.

Pueblos indígenas de México mapa

Características de los pueblos indígenas de México

En México hay 56 grupos étnicos que agrupan una población de aproximadamente 15 millones de indígenas.

La diversificación lingüística es una de las características más notorias de los amerindios mexicanos, distinguiéndose más de 100 lenguas, aunque este número varía con los criterios de clasificación utilizados.

Parte importante de esta población son los pueblos indígenas mayas, herederos de una de las civilizaciones nativas americanas más fascinantes.

Pueblos indígenas mexicanos

Pueblos indígenas definición: son los que presentan una identidad étnica basada en su origen, historia, lengua, cultura, instituciones y tradiciones. Pueden ser definidos como pueblos autóctonos que provienen de las sociedades originales de un país o territorio.

Pueblos indígenas de México pdf: el siguiente documento pdf, obra de Federico Navarrete Linares, editada por la Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas, contiene valiosa información sobre la historia y actualidad de los pueblos indígenas mexicanos.

Esperamos que te haya gustado este artículo sobre los pueblos indígenas de México. Te invitamos a compartirlo con tus amigas y amigos de las redes sociales.

Pin
Send
Share
Send

Vitio: 人民币涨势凌厉冲击出口房市暴跌吓到央行出手打压诺贝尔和平奖给联合国粮食组织不给川普美国将退群RMB rally hits exports hard, central bank suppress. (Mae 2024).