I luga o auvai o lenei vaitafe tele o le lanumoana lanumoana vai, o se oloa o le calcareous minerals liua i totonu o latou, nonofo ai le tele o pitonuʻu Tzeltal nuu. O iina na tupu ai le tatou tala ...
ur malaga taulai atu i le tolu o nei alalafaga e susulu atu mo a latou natura ma aganuu tamaoaiga: San Jerónimo Tulijá, San Marcos ma Joltulijá. Na faavaeina i latou e Tzeltales mai Bachajón, Chilón, Yajalón ma isi nofoaga, o e i le sailiga o eleele e galueaina, tausi a latou manu ma nonofo ai ma o latou aiga, maua le lelei nofoaga e nonofo ai i luga o le auvai vaitafe. E mafai ona faʻapea o le toʻatolu o ni talavou faitau aofai, talu ai na faʻavaeina mai le 1948, ae leʻo le talaʻaga faʻaleaganuʻu o ona tagata na toe foʻi mai anamua.
San Jerónimo Tulijá, e pese ai le vai
Seʻi oʻo i le tolu tausaga talu ai, o le oʻo atu i lenei itu mai Palenque e tusa ma le lua itula, talu ai o le auala na talitonuina e fesoʻotaʻi ia pitonuʻu o le togavao ma le South Border Highway, i le ogatotonu o se aʻoga, na avea ma auala leaga tele. I le taimi nei o le faigamalaga ua faʻaititia i le tasi itula faʻafetai i le mea moni o le auala na faʻafoliga ma e na o ni nai kilomita o le va mai le faʻamavaega i Crucero Piñal i San Jerónimo.
O se faʻanoanoaga le vaʻai atu o le vao sa leʻi faʻamamaina o le togavao, o lenei aso ua liua i paddocks. Tasi naʻo le toe faʻaleleia pe a ia vaʻaia o loʻo tumau pea le faʻasao a le nuʻu, faʻapaleina o latou nuʻu, o mauga e pa i le ola. Sulufaʻiga na tumau pea vaomatua, atonu ona o lo latou natura paia o ni ola mauga, ona o le faigata o a latou faʻatoʻaga, pe ona o le tuʻufaʻatasia o ia lua. O nei mauga o fale o le afe ma afe o ituaiga o meaola e pei o le sarahuato manuki, le jaguar, le taufaafefe Nauyaca gata, ma le tepezcuincle, lea e masani ona sailia e tagata mo meaai. O loʻo iai foʻi laʻau tetele pei o chicle, ceiba, mahogany ma loi, o le laʻau mulimuli lea e fai ai le marimbas. E o le Tzeltals i mauga e tuli ma ao mai fualaʻau vao e pei o le chapay, o le fualaʻau o le niu tuitui e, faʻatasi ai ma totila, pi, araisa, kofe ma moa fuamoa, o le faʻavae o latou taumafataga.
Taunuu i San Jerónimo ...
Na matou taunuʻu i le po a o le manaia o le taimasa i le po, e masani lava ona fou ma leʻi maeʻa, ua leva na alualu i luma. Le faitau afe o alisi alofi e fatuina se fati e agaʻi i luma galu le mautinoa. I tua atu o laumei e faʻalogoina, latou te fiafia i le maʻaʻa o le bass, pepese ma le leo loloto ma le paʻu leo. E faʻafuaseʻi lava, e pei o se solo solo, o le gogolo malosi o le sarahuato e lagonaina.
San Jerónimo o se alalafaga ma nofoaga o matagofie matagofie faalenatura e valaʻaulia oe e mafaufau loloto ma le faʻavaivai a o faʻalogologo i le malologa pese o le vai. Na o le 200 mita mai le sikuea autu o loʻo i ai le afu o Tulijá. Ina ia e oʻo ia latou, e tatau ona e kolosiina se tamaʻi aloalo e tautua, o lea ua oomi le vevela, o se fonotaga mo tagata o soʻo se tausaga. E sau le taika (toeaʻiʻina i le nuʻu) e taeele pe a uma a latou galuega i le fanua; E taunuʻu mai foʻi tamaiti ma tagata talavou e matua le malamalama lava ile faʻatapulaʻaina o latou e nonofo ile taulaga ma e tatau ona nonofo ile fale; e o fafine e tatae o latou lavalava; ma e nonofo faʻatasi tagata uma ma fiafia ile faʻafouga o le vai. I le ogatotonu o le tautotogo, pe a o le vaitafe o i se tulaga maualalo, e mafai ona sopoia le pa o laau semi-aquatic, improact trampolines o le autalavou, ma ifo i totonu o le matagofie lanumoana ma papaʻe afu.
Paʻu o Bethany
E tusa ma le tasi le kilomita mai San Jerónimo, o loʻo sopoʻia laufanua laufanua e tumu i faʻasusu e taumafai o tatou tino e ofi i nofoaga e seasea lavea ai tatou e le la, o loʻo i ai nei afu. O i latou o se faʻataʻitaʻiga o le mea sa i ai i latou o Agua Azul - o ni nai kilomita i lalo - ae leʻi osofaʻia e turisi. O iinei o vai lanumoana o le Vaitafe o Tulijá e soʻofaʻatasi ma vai malulu o se vaitafe e taʻua o Kʻankʻanjá (vaitafe samasama), o lona lanu auro e maua mai i limulimu o loʻo fananau mai i papaʻe papaʻe i lalo, lea e fesoʻotaʻi ma incandescence o le la liliu i se malosi amber. I totonu o lenei parataiso, e nofotupu ai le toʻafilemu, e mafai lava ona vaʻaia ulugaliʻi touchans o loʻo feʻei ma mamafa o latou gutu i le ea, a o aau i vaitaʻele loloto e mapu ai le vai aʻo leʻi paʻu le laʻau.
Alalaupapa Natura
O le isi 'upega tafaʻilagi e le mafai ona misia nei faʻasinoga. Lenei o le malosiaga o Tulijá na ui atu i totonu o se mauga, mai lona tumutumu oe mafai ona vaʻaia i le tasi itu o le vaitafe e osofaʻia ona pa e ulu atu i ai, ma i le isi, o le vai ma le toʻafilemu foliga tafe mai se ana mulimuli i lona ala . Ina ia o atu i le ana, matou o ifo i lalo i le tofifatoifato o le maupuepue, ma ina ua uma se toe ola, na matou tuuto atu i matou lava e faamemelo i le nofoaga. Mai lalo o le vaʻaiga e mataʻutia pei o luga, aua e le mafai e se tasi ona mafaufau pe faʻafefea ona fausia se auala i totonu o le tele o maʻa ma pulumu.
I tua i San Jerónimo, o se ipu suamalie o pi muʻa ma chapay, faʻatasi ai ma totila fou, na faʻatali mai ia matou i le fale o Nantik Margarita. O le nantik (o se faaupuga o lona uiga "tina o tagata uma", tuʻuina i fafine mo o latou tausaga ma agavaʻa a le alalafaga) o se lelei ma 'ataʻata fafine, faʻapea foi ma malosi ma atamamai, o le agalelei taliaina matou i lona fale.
San Marcos
Afai tatou te avea lenei itulagi itulagi o tolu alalafaga e pei o latou nonofo i le tino o le vaitafe, San Marcos o le ai i o latou vae. Ina ia o atu iina matou te uia le auala lava eleele palapala lea e tau atu i San Jerónimo mai Crucero Piñal agai i matu, ma na o le 12 kilomita le mamao na matou tau atu ai i le alalafaga. E sili laʻititi ranchería nai lo San Jerónimo, atonu mo lenei mafuaʻaga le amio ma le ea o le nofoaga ua vaʻaia sili tuʻufaʻatasia i le siosiomaga natura.
O fale o loʻo i ai ni pa puipui fugalaʻau i luma o a latou fanua pito i luma o meaola e sosolo i fafo. O uo sili a le tamaloa o moa, pipi ma puaa, e feoaʻi solo i auala ma fale.
I le faʻatasi ai ma a matou taʻitaʻi le masani ai ma uo, Andrés ma Sergio, na matou o e saili a latou mea lilo e amata ia latou afu. I lenei vaega o lona tafe faʻateleina faʻateleina seʻia oʻo atu i le sili atu ma le 30 mita lautele, lea e faʻafaigata ai ona ulufale atu i afu. Ina ia oʻo mai i lenei tulaga sa tatau ona tatou kolosiina ma i nisi taimi sa latalata ina toso sili atu ma le tasi, ae o le matamata na faʻatali mai ia matou na aoga tele i le faʻalavelave.
I luma o le maa tetele faʻavae fausiaina ma le faʻaeteete e le vai, faʻataʻitaʻi ia sikuea faʻataʻoto o le Mayan pyramid 'aina e le mauga, o le sili tele afu i le itulagi. Na ia faʻataʻalise ona alu ifo mai luga ma fausia se mantra na matou faʻasusu i totonu o vaitaʻele na muamua atu i le afu se faʻafouina o le poto masani e faia le toe foʻi faigata i le isi itu o le vaitafe.
Ina ia faʻamutaina la matou asiasiga i San Marcos, matou te o i le mea na fanau mai ai lona vaipuna. O le faigamalaga puʻupuʻu mai le alalafaga e auala atu i se vaitafe e laina ma snails vaitafe e taʻua o puy, e masani ona kuka e tagata ma laulaau. O loʻo malu ai fale tetele o loʻo iai se paolo malulu, teuteuina e fugalaʻau e pei o orchids, bromeliads, ma isi laʻau o loʻo faʻaali mai aʻa umi lava e alu aʻe mai le maualuluga i le eleele, matou taunuʻu atu i le mea e puna ai le vai. O loʻo iai iina le laʻau aupito maualuga na matou vaʻaia, ole ceiba lapoʻa e tusa ma le 45 mita, e le gata ile faʻatauaina ole faʻaaloalo i lona telē, ae ole vao tuitui foʻi i lona ogalaau.
Joltulijá, o le amataga
Joltulijá (ulu o le vaitafe o lapiti) o iina na mafua mai ai le punavai o le ola o loʻo faʻatumauina le aano o le faitau aofai o tagata Tzeltal na matou asia: o le Tulijá vaitafe. E tusa ma le 12 kilomita i saute o Crucero Piñal, ma pei o San Marcos, o se tamaʻi taulaga ua mafai ona faʻasaoina lona paleni ma le natura. O lona ogatotonu tutotonu ua teuteuina e tolu maafaamanatu i le natura, o nisi ceiba laau e ofoina atu lo latou paolo fou i le tagata asiasi.
Ina ia maua saoloto auala i le nuu, e tatau ona alu i le pulega, o le autu tatiketik, e talosagaina le faʻatagaga. Faatasi ai ma le fesoasoani a Andrés, o le sa avea ma a matou faaliliu talu ona tautatala tagata i sina faa Sipaniolo, sa matou o ma Tatik Manuel Gómez, o se tasi na faavaeina, o le na tuuina mai ma le agalelei ia matou, valaaulia matou matou te o ma ia ao galue o ia ma taʻu mai ia i matou e uiga i le taimi i Na puʻeina o ia e le pulega faʻaleaganuʻu mo le gaosia o le ava malosi (cane), ma maua ai le faʻasalaga o totoe mo le aso atoa i le tumutumu o le laʻau.
Mai le ogatotonu o le alalafaga, o le nofoaga na fanau ai le vaitafe e tusa ma le kilomita le mamao, sopoia ni toga sana ma togafiti i le lafulemu laueleele o le matafaga. Na faafuaseʻi lava ona uma taupulepulega i autafa o le mauga aua e faasa ona tipi i lalo le mauga ma aau i le mea e tafe ai le vai. I le va o laʻau, papa ma le le pisa, e tatala e le Mauga lona gutu laitiiti e faʻataga ai le vai e sola ese mai le loloto o ona totonu. E matuaʻi maofa lava i le vaʻai atu i se matalalaga faʻapea e amata ai se vaitafe sili ona matagofie. I luga aʻe o le gutu o loʻo iai se nofoaga faʻapitoa e iai le koluse e faʻataunuʻu ai e tagata a latou sauniga, ma maua ai se faʻataulaitu ma faʻalelotu i se nofoaga faʻamaulalo.
Na o ni nai sitepu mai le mea e maua mai ai, o aloalo o le nuu e matala i luga o le vaitafe. O nei aloalo o loʻo kapetiina e laʻau vai o loʻo teuteuina a latou pito i lalo ma auvai, o loʻo iai se faʻamalieina e le maua i lalo. E manino le manino o le suavai e faʻatagaina ai oe ona vaʻai i le pito i lalo mai soʻo se itu e te tilotilo iai e tusa lava poʻo le a le loloto. O le vaitafe o le lanu moana turquoise lanumoana e laititi, ae e fefiloi ma ituaiga lanu meamata lanu samasama e masani ai o laʻau ma papa i le eleele.
O le mea lea matou te faʻaiʻuina ai la matou vaʻai i le matagofie o Tzeltal itulagi o le Vaitafe o Tulijá, o iina o loʻo teʻena ai pea e le agaga o le fatu ma le natura le taimi, pei o le pese e faavavau o le vai ma le lauolaola lau laʻau o laʻau.
O Tzeltals
O i latou o ni tagata na teʻenaina seneturi, o tausia la latou gagana ma la latou aganuu olaola, i le faifai pea faʻamalosiʻau ma suiga, tauivi i le va o le tofi tuufaasolo ma folafolaga o aso nei ma alualu i luma. O lona amataga na toe faʻafoʻi mai i tatou i aso anamua o Mayans, e ui lava e mafai foi ona vaʻaia a latou gagana - tumu i tala masani i le fatu o se mafuaʻaga o amio ma le poto - o sina malosiaga Nahuatl. "O matou e tupuga mai le au Mayan," o le tala lea a Marcos, le sui faatonu o le Aoga Maualuga a San Jerónimo, "e ui lava na maualuga le latou malamalamaaga, e le pei o matou." Faʻapea ona faʻaeaina lena vaʻaiga o le faʻaaloalo e pei ona masani ai le toʻatele o tatou i le au Mayans.
Punavai: Le iloa Mexico Mekisiko 366 / Aukuso 2007
