Mo le tele o tausaga ua ou laki ona ua mafai ona ou suʻesuʻe ma femalagaaʻi i le tele o nofoaga e leʻi asia e se tagata.
O nei 'upega tafaʻilagi sa masani ona i lalo o lalo o le eleele ma lua e, ona o lo latou tuʻua ma le tikeri o faigata i le oʻo atu ia i latou, na tumau maopoopo; ae i se tasi aso sa ou tau mafaufau pe i ai se taupou nofoaga i le tatou atunuʻu e le o lalo eleele ma e ofoofogia. E leʻi umi ae sau le tali ia te aʻu.
I ni tausaga ua tuanaʻi, i le faitauina o le tusi a Fernando Jordán, El Otro México, o loʻo feagai ma Baja Kalefonia, na ou maua ai le faamatalaga lea: faʻatutuina le afu mo lona maualuga. E tusa ma le 900 m ”.
Talu ona ou faitau i lenei tusi sa ou popole lava e uiga i le moni faʻailoa o le afu. E leai se masalosalo e toalaiti tagata e iloa e uiga ia te ia, talu ai e leai se tasi na iloa fai mai ia te aʻu se mea, ma i tusi na ou mauaina le faatatau ia Jordan.
Ina ua ma o ma Carlos Rangel i le sopoaga a Baja Kalefonia i le 1989 (tagai México Desconocido, Nu. 159, 160 ma le 161), o se tasi o sini na ma fuafuaina o le sailia lea o lenei afu. I le amataga o Me o le tausaga na matou oʻo atu ai i le tulaga sa i ai Jordán i le 40 tausaga talu ai, ma na matou mauaina ai se maʻa matagofie maʻa puipui na matou fuafuaina o le a tu aʻe i luga 1 kilomita. O se vaitafe na sau i lalo mai se pasi fausia tolu afu o pe a ma le 10 m ona pasi lea o le a liliu i le agavale ma luga i luga i se niniva rate, ma ua leiloa. Ina ia mafai ona mulimulitaʻi ia oe sa tatau ona avea ma se aʻeaʻe sili ona lelei ma tele foʻi mea faigaluega, ma talu ai matou te leʻi aveina i lena taimi, ua matou fiu e alu i luga. O loʻo feagai ma le puipui, o le tele o le auala e alu ifo ai le vaitafe e leʻi vaʻaia, talu ai e alu faʻatusa i le maʻa luma; na o le maualuga maualuga 600, 700 pe sili atu mita o le isi afu e faigata ona iloa. E mautinoa lava na vaʻaia e Jordán le afu mai luga ma lalo ma e le mafai ona vaʻai i fafo, o lea na ia manatu ai o le ai ai se afu tele o 900 m. O le au fai lafumanu i le eria e valaʻau e tatalaina le "Chorro Canyon", ma i lena taimi na matou taunuʻu ai i se vaitaʻele matagofie na toʻulu ai le afu mulimuli.
O LE ULUA ULU FUA
I le masina o Aperila 1990, na ou filifili ai e faʻaauau le suʻesuʻeina o le upega tafailagi e saili ai tonu le mea o loʻo i totonu o le Chorro Canyon. I lena taimi na ou faʻatulagaina se malaga i le vaega pito i luga o le vanu, lea na auai Lorenzo Moreno, Sergio Murillo, Esteban Luviano, Dora Valenzuela, Esperanza Anzar ma se tautua.
Na matou tuua ensenada ma alu aʻe i le mauga o San Pedro Mártir e ui atu i le auala pefua e alu atu i le UNAM astronomical observatory. Matou tuʻua la matou taʻavale i se nofoaga taʻutaʻua o La Tasajera ma o lea lava nofoaga matou te tolauapi ai. I le iva i le taeao o le aso na sosoʻo ai na amata ai la matou savaliga agaʻi i le puna o le vaitafe o Chorro i totonu o se vanu matagofie e taʻua o La Grulla, o loʻo siʻomia e paina ma e le maua ai se lagona o le i ai i Baja Kalefonia. Lenei o le vaitafe o Chorro e fanau mai i le tele o vaipuna, lea tatou te faʻaauau i taimi e siʻosiʻomia ai le tele o vao ma o nisi taimi e osooso ai i le va o maʻa. I le po sa matou tolauapi i se nofoaga matou te taʻua o le "Piedra Tinaco" ma e ui lava sa mamafa le savaliga, na matou matua fiafia lava i le laufanua ma le tele o vaaiga o fugalaau ma manu.
O le aso e sosoʻo ai matou te faʻaauau pea le savaliga. E leʻi umi, ae tuua loa e le vaitafe le saoasaoa tele sa i ai i le Crane ma amata ona faʻaali mai ona muamua tafega ma vai, lea na faʻamalosia ai i matou e ui atu i 'auala' alo i le va o maʻa latalata ane, na matua vaivai lava ona o le mafiafia o rameríos ma le mamafa o le la. I le tolu i le aoauli o se afu e tusa ma le 15 m faamalosia ai matou e faia se auala 'alo mo le tusa o le itula. Na toeititi pogisa ina ua matou tolauapi i tafatafa o le vaitafe, ae e iai lava le taimi e puʻe ai ni iʻa mo le 'aiga o le afiafi.
I le lona tolu o aso o le savaliga sitaili na amata ai le gaioiga i le 8:30 i le taeao, ma ina ua mavae sina taimi na matou taunuu i se eria o tafega ma tamai afu e mulimuli ai i le tasi ma le isi ma fausia vai matagofie vaitafe na matou tutu ai e aau. Mai lenei taimi, le vaitafe amata amata gorge ia lava ma le paina toeititi mou atu e avatu ala i le alders, popla ma aluna. I nisi vaega sa i ai poloka tele o maamora i le va o le vai na leiloa, fausiaina nisi auala lalo ma afu. O le ta o le 11 i le taimi na matou taunuʻu ai ae le i maua se afu o le 6 m sa le mafai ona matou toe liliu, e oʻo lava i luga o maupuepue, talu ai iinei o le vaitafe ua matua gaui ma amata lona faʻasolosolo tupuga. Talu ai matou te leʻi aumaia uaea poʻo mea faigaluega e faʻataʻamilo ai, o iinei la tatou te o mai ai. Ile taimi lea na matou faʻaigoaina ole "Ulu ole Aeto" talu ai se maʻa tele na tu tu mamao mai ma e foliga mai na iai lona foliga.
I le taimi o le toe foʻi mai, matou te faʻaalu le avanoa e suʻesuʻe ai nisi o vaitafe i Chorro Canyon, siaki ni ana ma asiasi i isi vanu e latalata i La Grulla, e pei o le tasi e taʻua o La Encantada, o se mea e ofo ai.
O LE FUA
Ia Ianuari 1991, na ma felelei ai ma laʻu uo o Pedro Valencia i luga o le Sierra de San Pedro Mártir. Sa ou fiafia e matau le Chorro Canyon mai le ea ae ou te leʻi amataina le sailiga o totonu o lona fale. Na matou felelei i luga o le tele o atumauga ma na mafai ona ou pueina le ata o le vanu ma iloa ai e tu saʻo lava. Mulimuli ane na mafai ona ou mauaina se faʻasologa o ata ea na puʻeina e nisi saienitisi i Ensenada ma na mafai ona ou tusia se faʻafanua le tumau o le nofoaga. I le taimi nei ou te leʻi masalosalo lava e leai se tasi na ulufale i le Chorro Canyon. Faatasi ai ma le auiliiliga o le ea ata ma le vaalele na ou faia, na ou iloaina ai e tusa o le mamao na ma alualu ai i luma o le mea lea e amata ai le itu taumatau; mai iina o le vaitafe e alu ifo toetoe lava 1 km i lalo ifo o le 1 km faalava, i le tulaga na ma taunuu ai ma Rangel i le 1989, o lona uiga, o le faavae o le sierra.
O LE Ulufaga Lona Lua
Ia Aperila 1991 Jesús Ibarra, Esperanza Anzar, Luis Guzmán, Esteban Luviano Renato Mascorro ma sa ou toe foi i atumauga e faaauau pea le suesueina o le Canyon. Sa tele a matou masini ma sa matou utaina lava talu ai o lo matou faʻamoemoe ia nonofo i le nofoaga mo le sili atu pe itiiti ifo i le 10 aso. Na matou aumaia le altimitaita ma matou fuaina le faʻataʻamilomilo o mea taua na matou pasia. O le vanu o Grulla e 2,073 mita i luga o le sami ma Piedra del Tinaco i le 1,966 mita i luga atu o le sami.
I le lona tolu o aso vave, na matou taunuu ai i le Ulu o le Aeto (i le 1,524 mita i luga atu o le sami) lea na matou faatuina ai se tolauapiga faavae ma vaevaeina i matou lava i ni vaega se lua e alualu ai i luma. O se tasi o vaega na tatalaina le auala ma le isi e faia ia "cherpa", o lona uiga, latou te aveina meaai, ato moe ma nisi masini.
O le taimi lava na faʻatu ai le tolauapiga, na matou vaeluaina ma faʻaauau le suʻesuʻeina. Faʻaauupegaina le 'au i le afu na faʻatali i le tausaga talu ai; e 6 m le mataua. I ni nai mita mai iina, na matou oʻo mai i se vaega tele o poloka tetele maamora, o le oloa o le afe tausaga le pa'ū, lea poloka le vaitafe ma mafua ai le vai tafe i le va o pu i totonu o le papa, ma totonu fausia ai afu ma vaitaʻele e, e ui lava laʻititi, e aulelei tele. Mulimuli ane na matou aʻea se poloka tele i le itu taumatau ma matou sauni e o ifo i lalo le lona lua fana o tusa ma le 15 m o le tautoulu lea na gata i le mea tonu na sau ai le vai o le vaitafe ma le malosi tele mai lona auala auala.
Sa faaauau pea lo matou agai i luma ma e lei leva ona matou taunuu i se afu sili atu ona tele nai lo uma na matou vaai i ai seia oo i lena (30 m), lea o le vai pa'ū atoa i le ālia ma ifoifo i fa osooso i se tele vaitaʻele. Talu ai e leai se auala e 'alo ese mai ai ma e le mafai ona toe savali saʻo i luga ona o le malosi tele na aveina e le vai, na matou filifili e aʻea se tasi o puipui seʻia matou oʻo atu i se tulaga e mafai ai ona matou o ifo e aunoa ma ni lamatiaga. Peitai, ua leva le afiafi, o lea na matou filifili ai e tolauapi ma tuua le gafa mo le aso e sosoo ai. Tatou te taʻua lenei afu o le "Fa Pupuni" ona o ona foliga.
O le aso na sosoʻo ai, na ma o ifo ai ma Luis Guzmán i lalo o le puipui taumatau o le vanu, ma tatala ai se auala na mafai ai ona ma faigofie ona aloese mai le afu. Mai lalo o le osooso foliga manaia ma fausia ai se vaitaʻele tele. O se sili matagofie ma ofoofogia nofoaga e tu i fafo i le mago laufanua o Baja Kalefonia.
Na faaauau pea ona matou o ifo ma mulimuli ane na matou oʻo atu i se isi afu lea na tatau ai ona faʻapipiʻi se isi uaea e tusa ma le 15 m. Tatou te taʻua lea vaega ole "Pa'ū II", talu ai ose oloa foi na paʻu mai anamua, ma o maa na poloka ai le vanu na mafua ai ona alu aʻe le vai o le vaitafe ma mou ese atu i le va o pu. Lalo o loʻo iai se vaitaʻele tele ma matagofie na matou faʻaigoaina ole "Cascada de Adán" aua e leʻi lavalava Chuy Ibarra ma taʻele i totonu.
Ina ua uma ona malolo ma faʻamalieina i lenei nofoaga maotua, sa faaauau pea ona matou o ifo i le va o poloka poloka, vaituloto, tafega, ma vaitafe puʻupuʻu. E leʻi umi talu ona amata ona matou savali i luga o se ituaiga o pa ma amata ona nofo le vaitafe, o lea na matou sailia ai se nofoaga e alu ifo ai, ma matou maua ai i totonu o se puipui matagofie ma se mataua faʻatapulaʻa e tusa ma le 25 m. I lalo ifo o lenei pou, o le vaitafe e faʻasolosolo lemu i luga o le maʻa maʻa matagofie, foliga faʻalelei. Matou te taʻua lenei nofoaga "El Lavadero", aua na matou manatu o se manatu e fufulu lavalava e ala i le vaneina i luga o le maʻa. Ina ua maeʻa le Lavadero, na matou mauaina se tamaʻi 5 m gap, o le mea moni o se handrail e aloese ai mai se faigata auala ma sili atu le saogalemu. Lalo o lenei matou tolauapi i se manaia oneone oneone.
O le aso na sosoʻo na matou feala ai i le 6:30 A.M. ma tatou faʻaauau pea le gafa. O sina mamao ese na ma maua ai se isi tamaʻi pou pe a ma le 4 m ma vave tuʻu ifo i lalo. Mulimuli ane, na matou oʻo mai i se vaipuna matagofie pe tusa o le 12 poʻo le 15 m maualuga na paʻu ifo i totonu o se vaitaʻele matagofie. Sa matou taumafai e o i lalo i le itu tauagavale, ae o lena fana na taitaiina saʻo ai matou i le vaitaʻele, lea na foliga loloto, o lea na matou saili ai mo se isi filifiliga. I le itu taumatau tatou te maua ai se isi fana, lea tatou te vaevaeina i ni vaega se lua e aloese ai mai le oʻo atu i le vai. O le vaega muamua o le 10 m o le pa'ū i se nofoa faʻalelei, ma le lona lua o le 15 m i se tasi o auvai o le vaitaʻele. O le afu o loʻo i ai se maʻa tele i le ogatotonu e vaeluaina le vai i lua afu ma talu ai o lea na matou faʻaigoaina ai le "Twin Waterfall".
I le taimi lava na maeʻa ai le vaitaʻele Twin House, na amata ai se isi afu, lea matou te fuafuaina sa i ai le 50 m pa'ū. Talu ai e le mafai ona o ifo saʻo i luga, e tatau ona matou sopoʻia luga ma aʻea e aloese ai. Peitai, ua uma le uaea ma ua motusia le tatou alualu i luma. Na matou vaʻaia i lalo o lenei afu mulimuli e i ai ma le lua isi, ma tele foi, ma ua i lalo ifo lava o le vanu o loʻo taavili mai lona faʻasolosolo tupuga, ma e ui lava ua le toe mafai ona matou vaʻai i tala atu, na matou maitauina na matua tu saʻo lava.
Sa matou matua fiafia lava i le iʻuga o lenei suʻesuʻega, ma e oʻo i le taimi e leʻi amataina le toe foʻi, sa amata loa ona faʻatulaga le isi avanoa. Na matou toe foi lemu mai e piki le uaea ma mea faigaluega, ma aʻo matou fuafua e toe foʻi vave atu, na matou nanaina i ni ana o loʻo tu i le ala.
O LE TOLUGA O LE GOTIGA
E oʻo mai ia Oketopa ua matou toe foʻi mai: o matou o Pablo Medina, Angélica de León, José Luis Soto, Renato Mascorro, Esteban Luviano, Jesús Ibarra ma le na tusia lenei mea. I se faaopopoga i mea faigaluega ua uma ona matou tuua, na matou aveina foi le 200 m isi uaea ma meaʻai mo le tusa ma le 15 aso. O a matou ato ato na faʻatumuina luga ma o le faʻalavelave i lenei nofoaga gaoi ma le mafai ona ofi atu o le tasi e leai se filifiliga o le faʻaaogaina o asini poʻo miula.
E tusa ma le lima aso na matou oʻo ai i le taimi mulimuli i le suʻesuʻega talu ai, ma e le pei o le taimi mulimuli na matou tuʻua ai uaea, o lea ua matou pikiina i luga, o lona uiga, ua matou le toe maua le avanoa e toe foʻi ai i le auala na matou o mai ai. Peitai, sa matou mautinoa o le a maeʻa le faigamalaga, a o matou fuafuaina o le sailiga muamua sa matou maeʻa 80% o le faigamalaga. I se faaopopoga, sa ia i matou 600 m o uaea, na mafai ai ona matou vaevaeina i ni vaega se tolu ma sili atu le tutoʻatasi.
I le taeao o Oketopa 24, sa matou i luga aʻe o le afu e leʻi mafai ona matou o ifo i ai i le taimi ua tuanaʻi. O le toʻotoʻoga o lenei fana na faʻaalia ai ni faʻafitauli, talu ai o le pa'ū e lata i le 60 m ma e le faʻasolosolo faʻasolosolo i luga o le auala, ae ona o le tele o le vai ma sa alu i lalo faigata na mataʻutia le taumafai e alu i lalo ma matou filifili e saili se sefe auala saogalemu . 15 m le alu ifo, na matou o ae i luga o le puipui e aveese le uaea mai le afu ma toe taula i luga o se alavai. 10 m le mamao atu na matou oʻo atu i le pa poloka lea na matua mafiafia ai le vao na mafua ai ona faigata le togafiti. Seia oʻo i lena vaega na matou o ifo i lalo pe a ma le 30 m ma mulimuli ane, mai se maʻa tele, matou toe o ifo i lalo 5 m sili atu ma matou savavali atu i luga i se tele maʻa laa mai le mea na mafai ona matou vaʻaia ai, sa fai lava sina mamao ma lalo mamao, le faʻataʻamilosaga o le vaitafe Chorro ma le vaitafe o San Antonio. , o lona uiga, o le iʻuga o le vanu. I le faaiuga o lenei tautoulu, lea tatou te taʻua o le "del Fauno", o loʻo iai se vaitaʻele matagofie ma e tusa ma le 8 m ae leʻi taunuʻu i ai, e pasia le vai i lalo o le poloka tele ma maua ai le manatu o le vaitafe e oso mai le papa
Ina ua maeʻa le "Cascada del Fauno", matou te mauaina se tamaʻi nofoaga matagofie ae o loʻo matou papatisoina o le "Lavadero II", ona maua ai lea o sina tamaʻi afu, ma le mataua e tusa ma le 6 m. O le taimi lava lea na o mai ai ni tafega ma mai ia latou se afu tele na faʻasaʻolotoina, lea na le mafai ona matou vaʻaia lelei i lena aso aua ua leva le afiafi, ae na matou fuafuaina o le a sili atu i le 5o m o le pa'ū saoloto. Na matou papatisoina lenei o le "Star Waterfall" aua na oʻo mai i lena taimi na sili ona matagofie nai lo uma na matou vaʻaia.
O Oketopa 25 na ma filifili ai e malolo, na ma feala luga seʻia oʻo i le 11 i le taeao ma o e vaʻai le tautoulu. I se malamalama lelei e mafai ona tatou vaʻaia o le "Cascada Estrella" atonu e paʻu le 60 m. I le aoauli o lena aso na matou amataina ai le gaiuga gaioiga i luga o se puipui tūsaʻo. Na matou tuʻuina se uaea na matou vaeluaina faʻalua seʻia oʻo ile afa. Mai iina na matou faʻaauauina pea le faʻaauupegaina ma se isi uaea, ae ui i lea, matou te leʻi fuafuaina lelei le umi ma na faʻamaloloina nai mita mai le pito i lalo, o lea na alu ifo ai i lalo Paulo i le mea sa ou i ai ma aumai ia te aʻu se uaea umi atu, lea e mafai ai ona matou faʻaumaina paʻu O le puipui o le "Star Waterfall" e tele na ufiufi e se vine tele e faʻateleina lona matagofie. O le afu e paʻu i totonu o se vaitafe sili ona matagofie e tusa ma le 25 m le lautele, lea na tulaʻi mai ai se isi afu pe a ma le 10 m o le pa'ū saoloto, ae talu ai matou te fiafia tele i le "Star Waterfall" ma lona vaitaʻele tele, na matou filifili ai e nonofo ai iina i le aso na totoe. E i ai lava le avanoa iinei mo tolauapiga, ae ui i lea, na matou mauaina se maʻa faʻalelei maʻa ma faʻaputuputu fafie mai laʻau mago e fufulu ese le siisii o le vaitafe ma faʻapipiʻi atu i tumutumu maʻa ma laʻau. Sa matagofie le goto o le la, na faʻaali mai e le lagi le lanu moli-piniki-Vaioleti ma tosina mai matou ata ma tala faʻamaonia o maupuepue i luga o le tafailagi. I le amataga o le po na faʻaali mai fetu i lona atoʻaga ma na mafai lava ona matou faʻailoaina lelei le Milky Way. Na ou lagona e pei o se vaʻa sili femalagaaʻi i le atulaulau.
I le aso 26 sa matou alapopo lava ma tuutuu ifo i lalo le ata na taʻua muamua e leʻi iai ni faʻafitauli tele. I lalo ifo o lenei mataua sa ia i matou ni avanoa se lua: o le itu tauagavale e puʻupuʻu atu, ae matou te ulu atu i se vaega na matua vaiti lava ma loloto le vanu, ma sa ou fefe neʻi matou o saʻo i se faʻasologa o afu ma vai, lea e ono faʻafaigata ai paʻu I le itu taumatau, o u fana na uumi atu, ae o vaitaele o le a 'alofia, e ui lava matou te leʻi iloa tonu poʻo a isi faʻafitauli e mafai ona tuʻuina mai ia matou. Matou te filifili mo le mea mulimuli.
O le alu i lalo o lenei tautoulu na matou o i le itu taumatau o le vaitafe ma luga o se lapoʻa tele ma mataʻutia na matou faia le isi fana e tusa ma le 25 m o le pa'ū ma tau atu i se isi pa. Mai iinei na mafai ona tatou vaʻaia le pito o le vanu latalata lava, latalata mai lalo ifo o maʻua. I luga o le pito o lenei fana sa i ai le tele o vao na faigata ai mo matou ona fealofani, ma sa tatau ona matou tauivi e ui atu i vine mafiafia mo auupega i le isi.
O le tui mulimuli na foliga umi. Ina ia tuutuu i lalo sa tatau ona matou faaaogaina uaea e tolu na matou tuua, ma na toeititi lava a le oo mai ia i matou. O le vaega muamua o le tupuʻaga o le tamaʻi nofoa i le mea na matou tuʻuina ai le isi uaea na tuʻu ai matou i luga o se fuatai lautele, ae na ufitia atoa i vao; E leʻi sili atu pe laʻititi ifo nai si tamaʻi togavao na faigata ai ia matou ona faʻatu le vaega mulimuli o le fana. O le taimi lava na matou tuu ai i le uaea mulimuli, na oʻo atu i le pito o le pou, i le ogatotonu o le vai mulimuli o le vanu; o iina na ma taunuʻu ai ma Carlos Rangel i le 1989. Na maeʻa lava le matou kolosiina o le Chorro Canyon, na foʻia ai le faʻailo o le 900 m afu. E leai se vaipuna faapena (matou te fuafuaina e paʻu ifo i lalo 724 sili atu pe itiiti ifo), ae sa i ai se tasi o sili ona mataʻina ma le mafai ona mauaina ata i Baja Kalefonia. Ma sa matou laki lava e avea ma muamua e suʻesuʻeina.
Punavai: Le iloa Mexico Mekisiko 215 / Ianuari 1995
