Ixtlahuacán o se itulagi e faʻatauaina ai le tamaoaiga faʻasolopito i foliga o le aganuu a Nahuatl, ma le matagofie faʻanatura o ona laufanua vaʻaia.
E ui lava e i ai ni uiga e mafua mai i le upu Ixtlahuacán, o le tasi e sili ona amanaʻia e tagata o lenei taulaga o le "nofoaga mai le mea e vaʻai ai pe matamata ai", aofia ai upu: ixtli (mata, mataʻitu, manatu o le vaaiga); hua (i fea, pe faʻavae i ai) ma mafai (nofoaga poʻo faʻasino taimi). O le tasi mafuaʻaga mo le lautele taliaina o lenei uiga ona o le mea moni o le anamua teritori o Ixtlahuacán - sili atu lautele nai lo le taimi nei - o se auala faamalosia mo le ituaiga Purépecha oe na taumafai e ave le fale masima. O le isi e mafua mai i le mea moni e faapea o nisi o taua taua i le itulagi na tauina iinei e tetee ai le au osofaia i le taimi o le Sipaniolo manumalo.
Ona o nei mea na tutupu, na mafai ai ona manatu o se 'aʻai toa, i le faʻaaogaina o tulaga maualuluga o maupuepue na siʻomia le nofoaga, na vaʻaia ma lapataia ai i osofaʻiga a fafo atu vaega. Ixtlahuacán o se malo i le setete o Colima o loʻo tu i sautesasaʻe o le setete, i saute o le taulaga o Colima ma luga o le tuaoi ma Michoacán. I lenei itu, o loʻo tuʻufaʻatasia ai le tamaoaiga o le aganuʻu Nahuatl ma laufanua matagofie matagofie, e tele nofoaga e aoga e asia. Sa matou i ai i ni nofoaga mananaia o loʻo tu i tafatafa o le nofoa o le taulaga o Ixtlahuacán, o le amataga o le matou tafaoga.
LE GRUTTA DE SAN GABRIEL
O le nofoaga muamua na ma asia o le ana o San Gabriel poʻo Teoyostoc (ana paia poʻo ni atua), o loʻo tu i le maupuepue o le igoa e tasi. I le taimi nei e ona le taulaga o Tecomán ae na masani ona avea o se vaega o Ixtlahuacán, talu ai muamua o se vaega o lenei munisipale. Na ma tuʻua i le auala sima e amata mai le sikuea o Ixtlahuacán i le itu i saute, ma e mafai ona ma vaʻai ai i faʻatoʻaga mai i tafatafa o le taulaga. A maeʻa le 15 minute, o loʻo tatou faʻaauau pea se fesuiaʻiga i le itu taumatau i le taimi tonu e amata ai le malifa o le maupuepue.
I le pito i luga, e le mafai ona maitauina ma fiafia i se laufanua matagofie: o se tamaʻi fanua laugatasi i le pito i luma; i tala atu, o maupuʻepuʻe e faʻataʻamilomiloina Ixtlahuacán ma le mamao, mauga tetele e faʻapei o leoleo o lea nofoaga. Ina ua maeʻa le itula o savali sa matou taunuʻu ane i le nofoaga o San Gabriel, sa matou faʻafeiloaʻia nisi o tuaoi ma se tamaititi na ofo mai matou te o ma matou i le potu o loʻo tu ai ni nai mita mai fale, ae e matua le amanaʻia lava e i latou e le iloa o loʻo iai lenei galuega matagofie ole natura.
Faatasi ai ma le mautinoa o le a matou i luga o le ala saʻo, na amata la matou faigamalaga. Pe tusa o le selau mita i luma atu, na taʻitaʻia ai matou e le taʻitaʻiga i totonu o le loloto, 20 m sili atu ma sa i ai se pu tele pe tusa o le 7 m le lautele le lautele na siomia e maʻa ma se laʻau tele i luga o se tasi o ona auvai, lea na valaʻaulia le fia iloa e seʻe i ona itu aʻa e alu i lalo pe a ma le 15 m i le faitotoʻa o le ana. Na faʻaalia mai e la matou soa le faigofie tele o le alu i lalo e aunoa ma se fesoasoani nai lo ona vae ma lima, ae ui i lea, matou te mananaʻo e o i lalo ma le fesoasoani a le maea malosi. O le faitotoʻa i le ana o se tamaʻi avanoa i le foloa i le va o maʻa, lea e tau leai ai se avanoa mo se tagata e toʻatasi. O iina, i le mulimuli ai i faʻatonuga a le taʻitaʻi, na matou seʻe ai ma faateʻia i le vaai atu i se lulu e foliga mai ua manuʻa ma ua sulufaʻi atu i le faitotoʻa o le ana.
Talu ai o le moli e mafai ona faʻamama i totonu o le fale e laititi, e talafeagai le aumai o lamepa ina ia mafai ona maitauina le matagofie o le nofoaga: o se potu e tusa ma le 30 m le loloto, 15 le lautele ma le maualuga e tusa ma le 20 mita. O le taualuga e fausia toetoe lava o stalactites, lea i nisi tulaga e o mai faʻatasi ma le stalagmites e foliga mai e oso mai i le eleele ma e faʻasolosolo faʻasolosolo pe a tuʻu le malamalama ia latou. O se mea faʻanoanoa sa faʻafetaia le faʻafefea e nisi tagata asiasi muamua, e aunoa ma le faʻaaloaloina o le natura na fausia mo le faitau afe o tausaga, ua toʻesea esea lapopoʻa o lenei natura ofoofogia e avea o ni faʻamanatuga.
Ina ua matou maimoaina le pito i totonu o le grotto ma o loʻo fiafia pea e lona matagofie, na matou vaʻaia le auala, mai le faitotoʻa o le pu ma lalo, o lautele lautele sitepu na fausiaina, lea e tusa ai ma suʻesuʻega ma suʻesuʻega na faia, na fausia i taimi muamua-Hispanic taimi ma le mafuaʻaga o liliu lenei avanoa i se sauniga sauniga. E i ai foi le talitonuga o tuʻugamau maa na maua i setete o Colima ma Michoacán ma malo o Ecuador ma Colombia, atonu e iai se faiā ma lenei ana poʻo isi lava foliga, talu ai o latou fausaga e tutusa. E taua le taʻua o lenei nofoaga, lea e tusa ai ma le talaʻaga na tu i le 1957 e tagata tulimanu, e leai se faʻasino i mea na maua i mea o toega o mea. Ae ui i lea, e lauiloa e tagata o le nuʻu i le tele o sailiiliga o le faʻaaliga o le aganuu Nahuatl na toetoe lava atoa le gaoi ma e leai se tasi e mafai ona faʻamatalaina le mea o le tele o fasi fasi maua.
LAURA'S POND
Ina ua uma ona maofa i ata mataʻina i totonu o le ana o San Gabriel, sa faaauau pea la matou malaga i Las Conchas, o se tamai taulaga e 23 km i le itu i sasaʻe o Ixtlahuacán. E tasi le kilomita i luma atu o Las Conchas na matou afe ai i se vaega tele e taʻua o le vai a Laura, lea e foliga mai e omai faʻatasi ai laau e ofo se nofoaga malulu i lalo o lona paolo e sosoʻo ma le Rio Grande. O iina, i luga o le auvai o le vaitafe e vavaeʻese ai setete o Colima ma Michoacán, sa ma vaaia ai ni tamaiti o aau i ona vai a o ma faalogologo atu i le muimui manino o le vaitafe faatasi ai ma le pese a le kalama, o ona lanu, uliuli ma samasama, na feosofi soʻo se mea. Ae e leʻi alu i le isi mea e agaʻi i ai, na faʻailoa mai e le taʻitaʻi le tele o ofaga na faia e nei manulele. I lenei itu, na ia taʻu mai ia i matou e tusa ai ma tuaa, afai o le tele o ofaga o lo oi nofoaga maualuluga, o le a le tele ni afa; I leisi itu, afai latou i lalo vaega, o se faʻailoga o le timuga vaitau o le a o mai ma malosi gales.
O LE MATUA DE TIRO DE CHAMILA
Mai Las Conchas matou te faʻaauau pea i le auala e alu i Ixtlahuacán, o loʻo siʻosiʻomia e faʻatoʻaga tele o mago, tamarind ma lemoni. Aʻo matou malaga atu na faateʻia matou i nai aila na pasi ane ia matou. E maeu le faʻanoanoa ma le faʻanoanoa i le vaʻai atu o nisi tagata, nai lo le fiafia ma faʻafetaia nei feiloaʻiga, vave ona toso a latou meatau ma taumafai e tuli nei manu ua tau faigata ona maua.
E tusa ma le 8 km mai Las Conchas matou taunuʻu atu i Chamila, o se afioʻaga o loʻo tu i le pito o le maupuʻepuʻe tutusa igoa. O le pasi atu i le va o le toga tipolo ma le toga sana matou te oʻo atu i se vaega e sili atu le maualuga nai lo le vaega o totoe o le laueleele, tusa o le 30 i le 30 mita, lea na faʻatutuina ai le fanua maliu anamua-Hispanic, talu mai nei tusa o 25 tuugamau. O lenei fanuatanu e tutusa ma le Ortices complex, lea e amata mai i le tausaga 300 o lo tatou vaitaimi ma avea ai ma se tasi o autu autu o malamalamaaga o le muaʻi-Hispanic vaitaimi o le setete o Colima. E ui lava o tuʻugamau e eseese ile lapoʻa, loloto ma foliga, ua avea ma masani ole itulagi aua sa masani ona fausia i luga o fanua lauolaola, ma e iai le pou ma le tasi poʻo le sili atu o falelauasiga tuʻugamau na maua ai toega o tagata ua maliu. ma a latou taulaga. O le auala ulufale i tuugamau uma o se vaieli ma le lautele i le va o 80 ma 120 cm ma le loloto i le va o 2 ma 3 mita. O potu tanu e tusa ma le tasi mita ma le 20 cm le maualuga, i le 3 m le umi, fesoʻotaʻi i tamaʻi pu i le va o nisi o latou.
Ina ua maua tuugamau, o le fesoʻotaʻiga o le fana ma le meapueata na masani ona maua e faʻalavelaveina e fasi keramika poʻo maʻa, pei o ulo, vaʻa ma metates. Na taua e ni isi o le au suʻesuʻe, o le tuugamau na fanafana, e iai ona faatusa maoaʻe, talu ai e mulimuli i le manava ma le tuugamau, na manatu o le iʻuga o le taamilosaga o le olaga: e amata i le fanau mai ma faaiu i le toe foi atu i le manava o le lalolagi. O le mea e gata ai le fanua fanua tanu o le petroglyph, o se maʻa tele o loʻo tusia ai luga se tusitusiga. E aliali mai o se faʻafanua e faʻailoa mai ai le nofoaga o tuʻugamau i lea nofoaga, ma ni laina e faʻailoa mai ai le fesoʻotaʻiga i le va o latou. I se faʻaopopoga, o se mea sili ona manaia na tusia i luga o le maʻa: lua tulagavae, tasi e foliga mai o le matua Initia ma le tasi o le tamaititi. Ma le isi mea, matou te faʻanoanoa ai, ina ua matou fesili e uiga i mea na maua mai le eleele i lea nofoaga, o tali a tagata ma pulega a le malo, na faʻailoa mai ai, o tuʻugamau na toeititi gaoia uma. I lenei tulaga, e i ai i latou o loʻo faʻapea o le vete iinei na maua e le au gaoi e tele lava ina maua i fafo.
O LE FAIA O LE CIUDADEL
I lo matou toe foʻi atu i Ixtlahuacán, tusa o le 3 km na muamua atu, matou te mulimuli ai i se tamaʻi 'auala' ese e vaʻai ai La Toma, o se vaituloto matagofie na faʻaaoga talu mai le 1995 o se faʻatoʻaga faʻatoʻaga, o iina e totoina ai kapeti papaʻe. Pe a tuua La Toma, matou te maitauina le mamao, luga o le mafuaaga o le "Las haciendas", o le tele o faaputuga na ufitia i maʻa, ona o latou uiga i le nofoaga, tosina mai ai la matou vaai. O mea uma e foliga mai o loʻo faʻailoa mai, i lalo o taʻutaʻuga o fanua, o loʻo iai fausiaina mai le vaitaimi o le Hispanic era, talu ai o latou foliga e pei o ni pyramids laititi e foliga mai o loʻo siʻomia mea e mafai ona avea ma malae taʻalo. I tua atu o nei foliga foliga fausaga, e fa maupuʻepuʻe, i lona ogatotonu - e tusa ai ma mea na latou taʻu mai ia matou ma matou le mafai faʻamaonia ona o le ola o le mutia - o loʻo i ai le foliga mai o se maʻa fatafaʻilagi. Na taia matou i le mea moni e faapea i luga o tamai pyramid sa i ai le tele o fasi o ipu omea salalau ma tupua vaevaeina.
Lenei nofoaga mulimuli i la matou faigamalaga na taʻitaʻia ai matou i le manatunatuga lenei: Lenei itulagi atoa na tamaoaiga i faʻailoga o se tasi oa matou augatama agaifanua, faʻafetai e mafai ai ona faʻamasani lelei le tasi i le isi. Ae ui i lea, e i ai i latou e vaʻaia i lenei naʻo le penefiti o le tagata lava ia penefiti. Talosia, e le naʻo latou e faʻaaogaina lenei oa ma o mea o totoe e laveaʻiina mo le manuia o tagata uma, ina ia o lenei auala e le o iloa Mexico e laititi ma laititi.
AFAI E TE ALU I IXTLAHUACÁN
Mai Colima alu i le Highway 110 agai i le uafu o Manzanillo. I le kilomita 30 e te mulimuli ai i le faʻailoga i le agavale ma le valu kilomita mulimuli ane ona e taunuʻu atu lea i Ixtlahuacán, pasi laʻititi atu i luma o le tamaʻi taulaga o Tamala. Amata vave e mafai ona faʻamaeʻaina le auala atoa i le aso e tasi. Mo le asiasiga i le grotto e tatau ona i ai se tali tetee a itiiti mai 25 mita ma aua neʻi galo e aumai lamepa. Ae le i amataina le faigamalaga, e faigofie ona faafesoʻotaʻi le Susuga a José Manuel Mariscal Olivares, o le tusitala o le nofoaga, i le pulega a le malo o Ixtlahuacán, o le matou te mautinoa faafetai mo lana lagolago i le faataunuuina o lenei lipoti.
